[voiserPlayer]
Korona virüs krizi başlamadan önce çalıştığım üniversitedeki bir asistan arkadaşımızla ABD seçimlerini tartışıyorduk. İkimiz de Donald Trump’ın kısa dönemdeki ekonomik başarılarından dolayı tekrardan Başkan seçileceğini ve muhalefetten çıkabilecek iki adayın- Bernie Sanders ve Joe Biden- şansının çok az olduğu düşüncesindeydik. Ben bunun olması için tek bir şart olduğunu ve olayları tersine çevirebilecek büyük çaplı bir kriz olması gerektiği görüşündeydim. Ancak, literatüre göre bir uluslararası kriz olduğu zaman muhalefetin değil, iktidarın oy oranı artmaktaydı. Mart ayında patlak veren korona virüsü bize literatürün tam aksini göstermeye başladı. ABD ve İngiltere’de krizin başında iktidarın onay oranları az bir oranla artsa da iktidardaki liderler krize karşılık vermekte yetersiz kaldıkları süreçte bu onay oranları düşmeye başlayacaktır. Bu yazının argümanı korona virüsü krizinin tersine bir bayrak etrafında toplanma etkisi yaratarak muhalefetleri güçlendireceği fikrine dayanmaktadır.
John Mueller tarafından 1973’de oluşturulan bayrak etrafında toplanma teorisine göre, halkın kriz dönemlerinde iktidardakileri destekleme eğilimi bulunmaktadır. Halk, kriz dönemlerinde sorunlardan hızlı bir şekilde kurtulmak için iktidardaki karar alıcıların etrafında toplanır ve onların kararlarını destekler. Bu krizler savaş, ekonomik kriz veya mülteci krizi gibi negatif olaylar olabileceği gibi bir spor aktivitesi, teknolojikler buluşlar veya uluslararası zirveler gibi pozitif olaylar da olabilir. Bayrak etrafında toplanma etkisinin öne sürdüğü argüman yaşanan krizler sonrasında yapılan kamuoyu anketler ile kanıtlanmıştır. Teori daha çok ABD’de test edilmiş olsa da diğer ülkelerde de bu teorinin örnekleri görülmektedir.
Bayrak etrafında toplanma teorisini destekleyen yakın tarihten iki örnek verebiliriz. İlki, 11 Eylül saldırılarından sonra ABD Başkanı Bush Jr.’ın aldığı desteğin artması ile ilgili bir örnektir. ABD Başkanı Bush Jr.’ın 11 Eylül terörist saldırıları öncesindeki görev onay oranı %51 iken, bu oran saldırıdan 10 gün sonra %90 seviyelerine çıkmıştır. Bush Jr., bu dönemde halktan aldığı desteği tutabilmek için medya yolu ile Irak’ta kitle imha silahları olduğu söylemini kullanmıştır. Bu sayede Irak Savaşının getirebileceği etkiyi hafifleterek 2004 seçimlerini kazanmayı hedeflemiştir. İkincisi ise Türkiye’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 15 Temmuz 2016 sonrasındaki görev onay oranı ile ilgili bir örnektir. Aşağıda Metropoll araştırma şirketinin yapmış olduğu anketlere göre Erdoğan’ın 2013’den beri görev onay oranları verilmiştir. Medyanın söylem yolu ile krizleri halka aktarma şekli de Erdoğan’ın görev onay oranını arttırmasına yardımcı olmuştur.
Yukarıdaki iki örneğin de gösterdiği gibi krizler ve medyada doğru söylemi kullanan iktidardaki liderler bayrak etrafında toplanma etkisini kullanarak görev sürelerini uzatabilirler. Korona virüsü krizinin başlangıcında liderlerin onay oranlarına baktığımız zaman ise bunun olacağını söylemek güç. Aşağıda Morning Consult tarafından yapılan araştırmaya göre 10 demokratik ülkedeki liderlerin görev onay oranlarında kısa dönemde bir yükselme var. Boris Johnson dışındaki her bir liderin- özellikle popülist liderlerin- bu kadar büyük çaplı bir krize rağmen görev onay oranlarındaki artışın kısıtlı olduğunu görüyoruz. Bush Jr.’ın 11 Eylül saldırılarındaki onay oranı artışına nispeten Trump’ın görev onay oranı sadece yüzde 3 kadar artabildi. Korona virüs gibi daha önce eşi benzeri görülmemiş bir krizin bayrak etrafında toplanma etkisi oluşturarak daha geniş çaplı bir şekilde görev onay oranlarını arttırması gerekliydi.
Korona virüsünün iktidardaki liderlerin görev onayını arttırmamasının sebebi, bu kriz sırasında ötekileştirecek bir taraf bulamamalarından kaynaklanmaktadır. Bunun en büyük sebebi ise korona virüsünün diğer örneklerde verdiğimiz krizlerle bir olmamasından kaynaklanıyor. Bu durumda Anastasia Kazun’un belirttiği sebep ortaya çıkıyor. Bayrak etrafında toplanma etkisi uyandıran olayların hepsinde liderler ötekileşme yöntemine giderek biz ve onlar algısı oluşturabilmektedir. Ancak korona virüsü krizinde ötekileştirecek bir taraf yoktur. Trump, krizin ilk günlerinde Çin virüsü söylemini kullanarak ötekileştirme stratejisine yönelse de kamuoyunda bu söylemin başarısı sınırlı oldu. Türkiye’de belediyelerin topladıkları bağışların tartışma konusuna açılması da Türkiye’de ötekileştirme stratejisinin kullanılmaya çalışılacağını göstermektedir. Liderler, medyayı bu tür söylemlerle kullanarak biz ve onlar mantığı kurmak istiyorlar ama krizin boyutu insanların dikkatini söylemlere değil, krize vermelerine sebep oluyor.
Korona virüsü krizi liderler için değil ama muhalefetler için bir bayrak etrafında toplanma etkisi oluşturacağa benziyor. Krizden bir ay önce Demokrat bir Başkanın seçim kazanması olası olarak görülmezken krizin getirdiği sağlık reformu tartışmaları ABD’de muhalefetin elini güçlendirdi. Beklenenin aksine kriz seçim anketlerinde Biden’ın önderliği ele almasını sağladı. Türkiye’de ise 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde belediyeleri kazanan Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş uyguladıkları strateji ile halktan büyük oranda destek aldılar. Beklenenin aksine iktidarın ötekileştirmek için uyguladıkları strateji medyayı aktif olarak kullanmasına rağmen başarılı olmuşa benzemiyor.
Kısa dönemde bu şekilde muhalefet için etkisini gösteren korona virüsü krizi, uzun dönemde muhalefetlerin oy oranlarını daha da arttırmalarını sağlayacak. Bunun en büyük sebebi ise şu anda yönetimde olan liderlerin birçoğunun popülist yönelimlere sahip olmasından kaynaklanıyor. Popülist liderler vaatler ile yönetime geldiler ve ötekileştirme söylemleri ile iktidarları kazandılar. Ötekileşme stratejilerini kullanamadıkları korona virüsü krizi uzun dönemde onların sonunu getireceğe benziyor. Twitter’da Burak Kadercan Hoca’nın da belirttiği üzere bazı durumlarda böceğe çiçek diyerek işin içinden çıkabilirsiniz. Ancak korona virüsü gibi düşmanınızın yapay olmadığı bir krizden böceğe çiçek diyerek çıkamazsınız. Popülist liderlerin vaatlerinin boş olduğu görüldükçe korona virüsünün muhalefet için yarattığı bayrak etrafında toplanma etkisi artacaktır.
Fotoğraf: Rob Curran
Kaynakça
John Mueller. War, Presidents and Public Opinion. New York: Wiley, 1973.
Kazun Anastasia. “‘Rally Around the Flag’ Effect. How and Why Support of Authorities Grow During International Conflicts and Tragedies? “ Polis. Political Studies 1(2017): 136-46.