
Türk-Amerikan İlişkileri Eskisi Gibi Olabilir Mi?
2011 yılında Arap Baharı bölgede etkisini göstermekteyken Türkiye’nin demokratikleşme gayretleri ve ekonomik performans göstergelerinin gelecek vadettiği düşünülüyordu. Türkiye, Avrupa Birliği’ne aday bir ülkeydi ve Orta Doğu’da gelişmenin bir modeli olarak görülüyordu. Sınırda Suriye İç Savaşı patlak verip Türkiye’nin iç istikrarı ile ekonomik ve siyasi gelişimini olumsuz etkileyince bu durum tamamen değişti. Türkiye son on yıl içerisinde popülist bir otoriteryen rejim haline geldi, toplum daha da kutuplaştı ve ekonomi çarpıcı şekilde yavaşladı.
2011’de yaşanan iki gelişmenin ardından bütün iyimser beklentiler ortadan kalktı. Öncelikle, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Haziran ayındaki seçimleri ezici bir üstünlükle kazanıp siyasi alandaki askerî etkiyi başarıyla saf dışı bıraktı. Askeriyenin yokluğunda AKP muhalefet partileriyle güç paylaşımı yapmaktan kaçındı, sistemi kademeli olarak merkezileştirdi ve otoriteryen bir yönetim tesis etti. İkinci olarak, AKP 2011 yılında Baas rejimini devirme niyetiyle Suriye’deki muhalefet gruplarını desteklemeye karar verdi. Bu politika sert güç unsurlarının kullanımını ve ABD ile yakın işbirliğini gerekli kıldı. Bu karar, Türk dış politikası için sert bir u dönüşü niteliğindeydi çünkü, AKP 2002 yılında iktidara geldiğinden beri Türkiye bölgesel meselelerle başa çıkmada diplomatik platformları, ticari bağları ve yumuşak güç unsurlarını kullanmayı tercih etmişti.
Fakat hem AKP hükümetinin otoriteryen dönüşümü hem de ABD’nin Suriye’ye müdahale etmedeki gönülsüzlüğü ikili ilişkileri gerdi. Dahası, Kürtlerle yürütülen barış süreci AKP’nin ülke içindeki siyasi hegemonyasını kaybetmesine neden oldu. Barış süreci öncelikle büyük oranda Kürtlerden müteşekkil HDP’nin (Halkların Demokratik Partisi) Türkiye’nin seküler, liberal ve solcu grupları arasında normal ve meşru bir parti olarak algılanmasını sağladı. HDP 7 Haziran 2015 seçimlerinde oyların yüzde 13’ünü alarak mecliste 80 koltuk elde etti. Bundan farklı olarak, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) barış süreci memnuniyetsizliklerinin mıknatısı haline gelerek oyların yüzde 17’sini aldı. Kürt yanlısı ve Türk milliyetçisi partilerin yükselişiyle AKP meclis çoğunluğunu kaybetti. Barış sürecini takdir ve teşvik eden, bunu Esad rejimini zayıflatmak için Suriye’deki Kürtlerin devreye sokulmasında gerekli bir adım olarak gören ABD’ydi. Kısaca ifade etmek gerekirse, AKP’nin ABD’yle ortaklığı hem ülke içinde hem Suriye’de siyasi kayıplara neden oldu; AKP meclis çoğunluğunu kaybetti ve Baas rejimini devirmeyi başaramadı.
AKP lideri ve Cumhurbaşkanı Erdoğan, partisinin popülerliğini yeniden kazanmak için o zamandan beri farklı bir strateji izliyor. Barış süreci sona erdi; PKK ve Suriye’deki uzantıları bir kez daha ulusal güvenlik tehdidi olarak sınıflandırıldı. Dahası, Erdoğan ülke içindeki hegemonyasını yeniden tesis etmek için milliyetçilik ve militarizmi benimsedi. Bu da yeni bir koalisyon kurmasına yardımcı oldu. PKK karşıtı kampanyası milliyetçileri kendisine çekerken, Putin’le yakınlaşması hem Rusya’yla daha yakın ilişkiler kurulmasını hem de Erdoğan’ın halka yaptığı konuşmalarda yeniden Amerikan karşıtı söylemlerde bulunmasını tasvip eden Rusya yanlısı çevreleri ikna etti. Son tahlilde, Erdoğan Rusya’nın desteğiyle otoriteryenliğini meşru göstermeyi ve Rusya’nın rıza göstermesi sayesinde Suriye’de Kürtlerin ikame ettiği toprakları kazanmayı başardı. Bu durum Erdoğan’ın popülerliğini pekiştirdi ve milliyetçilik ve ulusal güvenlik endişelerini devreye sokarak siyasi rakiplerini korkutmasını mümkün kıldı. Buna mukabil, NATO üyesi Türkiye, Rusya’dan S-400 füze sistemi satın aldı ve bunun bir sonucu olarak NATO ve ABD’yle ilişkileri bozuldu.
Türkiye ve Rusya arasındaki bu muvafakat Şubat 2020’de dağılmaya başladı. Rusya, Rus ve Suriye ordularının cihatçı grupları hedef alabilmesi için Türkiye’nin İdlib’teki askerlerini çekmesini talep etti. Türk askerlerinin İdlib’de konuşlandırılması, Türkiye ve Rusya’nın Türkiye’nin cihatçı militanları kontrol etme sözü karşılığında Eylül 2018’de imzaladıkları bir sözleşmeye dayanıyordu. Fakat bu sözleşmenin bozulmasıyla birlikte Rusya destekli Suriye birlikleri İdlib’i geri almak için bir saldırı düzenledi. Bu durum yeni bir mülteci krizini tetiklemenin yanı sıra hem Türkiye’nin Suriye’deki askerî varlığı hem de Erdoğan’ın ülke içindeki itibarı için tehdit oluşturdu.
Bazı akademisyenler ve köşe yazarları Rusya ve Türkiye arasındaki çatışmayı Türk-Amerikan ilişkilerini düzeltmek için bir fırsat olarak görüyor. Bu isimlere göre, Türkiye Suriye’deki Amerikan misyonuna daha fazla destek vererek Rusların buradaki etkisini sınırlandırabilir. Dahası, Rusya’yla bir çatışmanın Türk bürokrasisi, medyası ve akademisindeki Rus yanlısı çevreleri saf dışı bırakmak için bir fırsat olabileceğini öne sürüyorlar. Bu sayede dümene Amerika yanlısı isimler geçebilir ve Türkiye’nin ekseni bir kez daha Avrasya’dan Atlantik’e kayabilir.
Hem Rus yanlılarının hem Amerikan yanlılarının birleştikleri nokta, Türkiye’nin Suriye’deki askerî varlığına ve AKP’nin otoriteryen yönetimine itiraz etmemeleri. Rus yanlıları milliyetçi hisleri nedeniyle Türkiye’nin Kürtlerle mücadelesini desteklerken Amerikan yanlıları İslamcı güdüleri nedeniyle Türkiye’nin Esad rejimiyle mücadelesini teşvik ediyor. Her iki taraf da Türkiye’nin dış ilişkilerinin değer ve normlardan arınmış olması; dış politika yöneliminin ise jeopolitik gerçeklikler, askerî ittifaklar ve stratejik hesaplarca belirlenmesi gerektiğini ifade ediyor. Bu nedenle, Türkiye’nin Suriye’deki askerî varlığı ve ülke içinde kısıtlamalar olmadan bu türden bir askerî müdahilliği rahatlıkla başlatabilecek güçlü bir lideri Türk-Rus veya Türk-Amerikan ilişkilerinin devamlılığı için gerekli görüyorlar.
Bu iki rakip cenah arasındaki benzerlikler, dokuz yıllık Suriye İç Savaşı’nın ardından kutuplaşmış toplumu ve zayıf ekonomisiyle Türkiye’nin neden popülist bir otoriteryen rejime dönüştüğünü açıklıyor. Dış politikanın askerileştirilmesi, dış ilişkilerdeki norm ve değerleri önemsizleştirdi ve AKP hükûmetinin stratejik hesaplarla Batı devletleriyle yakın ilişkiler kurmasını mümkün kıldı. Bununla birlikte, 2015 yılından sonra olduğu gibi dış politikadaki fikir ve norm eksikliği AKP’yi ülke içindeki hegemonyasını kurtarmak için pragmatik bir yaklaşımla Rusya’yla yakın ilişkiler kurmaya mecbur bıraktı. Batı başkentlerindeki karar vericiler işte bu nedenle Suriye Savaşı devam ettiği, Türk dış politikası askerileştirilmiş olmayı sürdürdüğü ve Erdoğan dış politikayı rakiplerini korkutmak için bir araç olarak suistimal ettiği sürece Türkiye’nin Batı’nın güvenlik sistemine bağlılığına güvenmemeli.
Fotoğraf: David Everett Strickler
Paylaş
Yazarın diğer içerikleri

Vesayet Nedir, Nasıl Kurulur, Niçin Çöker?
-1- Vesayet kelimesinin Türkiye’de ilginç bir hikayesi oldu. Bu kavramın popüler hale gelmesi, 28 Şubat süreciyle başladı ve birçok insan, sadece Türkiye’ye özgü bir durumu tespit etmek için ortaya atılmış bir kavram olduğunu düşündü. Oysa Alexis de Tocqueville’in 1830’larda dile getirdiği yumuşak despotism (soft despotism) veya yumuşak tiranlık (soft tyranny)

Krizi “Merkez” ile Aşmak: Geçiş Dönemi İçin Bir Çözüm Önerisi
Merkez politika ülkemizde oldukça yanlış anlaşılmaktadır. Birçoğu, merkezde siyaset yapmayı omurgasızlıkla itham etmekte ve dönemin koşullarına göre şekil alabilen, ilkesiz, tutarsız insanlarla özdeşleştirmektedir. Bu anlayış, merkez politikanın idare-i maslahatçılık özelliğini de ima eder. Merkez aslında normatif bir gündeme sahip olmamakla, mevcudu korumakla ve bir karakter sergilememekle eleştirilir. Dolayısıyla, mevcut sorunlar,

Daktilo Bir Senedir Çalışıyor
İtiraf etmek gerekirse bir web sitesi kurmak ve akademisyenlerin, entelektüellerin, gazetecilerin yorumlarını yayımlamak pek orijinal bir fikir değil. Bu yazıları sosyal medya aracılığıyla duyurmak da öyle. Bir podcast kanalı açmak ve Youtube’a video yüklemek ise daha fazla insana sesini duyurmak isteyenler için artık vaka-ı adiyeden. Üstelik bu işi yıllardır inatla

Bildiğimiz Dünyanın Sonu: Liberaller için bir Strateji Önerisi
Yakın tarihimizde birçok küresel tehditle karşılaştık. Nükleer bir savaşın kapısından döndük, 11 Eylül’ü ve birçok terör saldırısını gördük. Gözümüzün önünde iç savaşlar yaşandı. Devletlerin yıkılışlarına, işgal edilmelerine tanık olduk. Milyonlarca insanın ümitsizce ülkelerini terk edişlerini izledik. Bu tehditlerin her birinin devletin varlığıyla veya yokluğuyla yapılabilecek bir açıklaması olabilir. Mesela, Küba

Gergerlioğlu: Bizim Genetiğimiz Tamemen Statükocu, Muhafazakâr, Kendine Müslüman ve Kendine Demokrat
Uzun yıllardır insan hakları mücadelesinde ön saflarda bulunan, son birkaç yıldır ise sesi iyice kısalan insan hakları savunuculuğu çabalarında hala en ön saflarda yer alan bir milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu. Pazar röportajlarının bu bölümünde Burak Bilgehan Özpek, Sayın Gergerlioğlu ile yükselen otoriterleşmeden, KHK mağduriyetlerine kadar birçok konuyu konuştu. Geçmişten günümüze

Seviştiğime Değil, Güldüğüme Üzül: Orta Sınıf Kentli Erkeğin Meşruluk Arayışı
Etrafımızdaki her şeyin içinde cinsel bir çekicilik var artık. Sadece kadınlardan bahsetmiyorum. Otomobiller de çekici, gökdelenler de mobilya takımları da… Asla sevimli olmayan fakat muhatabına kendini arzulatan bir özellik göze çarpıyor nesnelerde ve insanlarda. Yaşadığımız çağı tanımlayan bu imaj aslında kendi içinde bir dram barındırıyor. Bu dram; arzu nesnelerinin çoğalması,

Ertuğrul Günay: 1980 sonrası parti kurmaya kalkanları yargılamakla, hapse atmakla, malına el koymakla tehdit etmiyorlardı.
Siyaset gündemi ısınmaya devam ediyor. 2020 yılı Türkiye siyasetinde birçok gelişmeye gebe. Bir tarafta yeni kurulan partiler, bir tarafta CHP’nin olası hamleleri ve yerel yönetim performansı bunların karşısında da AKP ve devlet… Burak Bilgehan Özpek bu konuları ve merak edilenleri Ertuğrul Günay’a sordu. Ertuğrul Bey, Ak Parti iktidara geldiği zaman

Ali T. Akarca: Pastanın Küçülmesi Ekonomik Popülizme Zemin Hazırlıyor
Popülizm 2019’un en önemli kavramlarından biri oldu. 2020’de de bu konu oldukça konuşulacağa benziyor. Biz de bu çerçevede oy verme davranışının ekonomik temelleri üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Illinois Üniversitesi Ekonomi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ali T. Akarca ile konuştuk. Hocam, son zamanlarda popülizm üzerine çok fazla şey yazılıyor haklı

Batı’da Yükselen Aşırı Sağ Ortadoğu Liberalleri İçin Bir Fırsat Olabilir mi?
Ortadoğulu bir entelektüel için insan hakları, hukukun üstünlüğü veya ifade özgürlüğü gibi evrensel değerleri savunmak her zaman zor olmuştur. Benzer şekilde, sosyal ve siyasi olguları genellenebilir kuramlara ve evrensel bir terminolojiye yaslanarak açıklamaya çalışan sosyal bilimciler sert eleştirilerle karşılaşmışlardır. Bunun sebebi, bölgenin baskın ideolojileri olan milliyetçilik ve İslamcılığın evrensellik karşıtı

Babacan Hareketi Karşısında Heyecana Kapılmayan Bir Liberal
Ali Babacan geçtiğimiz günlerde kamera karşısına geçti ve siyasi gündemi değiştirebilecek açıklamalarda bulundu. Yeni bir parti kurmak için arkadaşları ile birlikte çalışmalar yürüttüğünü söyledi. Bu oluşumun siyasi kimliğini tanımlamaya çalıştı ve parti programının içeriğine dair merak edilen soruları yanıtladı. Babacan’ın katıldığı program canlı yayınlandı ve birçok izleyiciyi ekran başına çekmeyi