Ekonomos Haftalık Ekonomi ve Finans Bülteni (3-9 Ekim 2022)
3 Ekim 2022 tarihinde açıklanan enflasyon oranlarına göre Türkiye’de resmi enflasyonda yükseliş devam ediyor. Resmi istatistiklere göre 2022 yılı Eylül ayında fiyatlar genel itibarıyla bir önceki aya göre yüzde 3,08, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 83,45 yükselirken, yılbaşından bu yana fiyat artışları yüzde 52,40’ı buldu. İTO’nun İstanbul için ölçtüğü enflasyon oranı ise aynı dönemde yüzde 107,42 olarak gerçekleşmişti. Böylelikle İTO enflasyonu ile resmi enflasyon arasındaki fark da açılmaya devam ediyor.
TÜİK’e göre konut, ev eşyası, gıda ve alkolsüz içecekler ve ulaştırma kalemlerinde yıllık bazda, enflasyon oranının üzerinde fiyat artışları oldu. Haberleşme, eğitim ve giyim ve ayakkabı sektörü yüzde 50’nin altında enflasyonun olduğu sektörler olarak dikkat çekiyor. Özellikle giyim sektöründe fiyat artışlarının neredeyse resmi enflasyonun yarısı kadar olması ise dikkat çekici.
Aylık bazda fiyatı en çok yükselen ürünler yüzde 22,70 ile üniversite eğitimi, yüzde 20,78 ile şehir gazı ve doğalgaz, yüzde 20 ile elektrik oldu. Aylık bazda fiyatı en çok düşen ürün ise yüzde 18,21’lik düşüş ile patates olurken, taze balık ve deniz ürünleri fiyatları yüzde 15,09 düştü. Fakat burada dikkat çekici tüketim ürünleri et ürünleri oldu. Dana eti yüzde 2,44 düşerken, kuzu, koyun, keçi eti yüzde 0,44 düştü. Burada özellikle büyükbaş hayvan eti fiyatlarındaki düşüş oldukça önemli zira Türkiye’de kesime giden büyükbaş hayvan sayısı gittikçe artıyor. Sebebi ise Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın enflasyonla mücadelede kapsamında çiğ süt fiyatlarını hedef alması.
Türkiye’nin Süt Sorunu
Türkiye uzun süredir pek gündeme getirilmemeye çalışılsa da bir süt sorunu ile mücadele etmeye çalışıyor. Sorunun merkezinde üç kurum (Ulusal Süt Konseyi, Tarım ve Orman Bakanlığı ve Hazine ve Maliye Bakanlığı) ve süt üreticileri bulunuyor. Ulusal Süt Konseyi çiğ süt fiyatlarını belirleyici kurum olarak 1 litre sütün fiyatını 7,5 TL olarak belirlemiş durumda. Fakat Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Sencer Solakoğlu’nun verdiği bilgilere göre sütün maliyeti 10 TL’nin üzerine çıkmış durumda ve üreticiler bu fiyattan uzun süredir zarar ediyor. O nedenle fiyatın 10 TL’nin üzerine çıkması gerekiyor. Bazı üreticiler ise fiyatın en azından 9,5 TL üzerinde olması gerektiğini ifade ediyor. Tarım ve Orman Bakanlığı da fiyatı düşük buluyor ve yükseltilmesini talep ediyor ve onlar da 9,5 TL gibi bir fiyatı uygun buluyor.
Fakat bu fiyat artış taleplerine Hazine ve Maliye Bakanlığı enflasyonla mücadele kapsamında karşı çıkıyor ve fiyat artışlarına izin vermiyor. Üreticiler ise artık dayanacak durumda olmadıklarını ısrarla ifade ediyor ve uzun süredir sabit tutulan fiyatların artırılmasını istiyorlar. Bu ısrarlı taleplerine karşın üç hafta önce yapılan Süt Konseyi toplantısında da fiyatın sabit tutulması üreticiler açısından bardağı taşıran son damla oldu.
Toplantı sonucunda fiyatların sabit tutulması çiftçilerin bir kısmının süt ineklerini kesime göndermesi ile birlikte dişi hayvan sayısı kesiminde artış hızlandı ve yapay bir et bolluğu ile karşı karşıya kalındı. Bazı süt üreticileri ise artık bu fiyatlardan satış yapmayacaklarını beyan etti. Bir kısmı ise çareyi sektörden ayrılmakta buldu. Konya İli Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Başkanı Edip Yıldız’ın konuyla ilgili açıklamaları şu şekilde:
“…yıl başından bu yana hayvancılığı ele aldığımızda sadece Konya’da 2 bin civarında üretici artık üretimden çıkmış. Konya’da üretilen süt miktarında yüzde 30 üzerinde bir azalma olmuş, Konya dediğimiz üretilen sütün yüzde 6, yüzde 7’lik kısmını oluşturan bir yapı bu. Türkiye geneline uyarladığımızda sektörden tüm Türkiye’de çıkışlar olduğunu, zarar eden üreticinin ineklerini kestirdiğini görüyorsunuz.”(1)
Tavsiye edilen fiyattan süt üreticilerinin çiğ süt satmama kararı alması ile Ulusal Süt Konseyi’nin belirlediği fiyat da tavsiye niteliğini kaybetti. Bu tepkilerin ardından Ulusal Süt Konseyi 30 Eylül 2022 tarihi için tekrar toplantı yapma kararı aldı. Fakat yine Ulusal Süt Konseyi tarafından yapılan açıklamaya göre üreticiler ve kamu temsilcileri toplantıya icabet etmediği için toplantı yapılamadı.(2) En son 5 Ekim 2022 tarihinde üreticiler ve Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi bir araya geldi ve süt üreticileri sorunlarını tekrar iletse de komite tarafından sadece sorunlar dinlenilmekle yetinildi.
Piyasada konuşulan bir diğer konu ise bu sorunlara çözüm olarak her zaman olduğu gibi ithalatın yolunu açmak. Yaklaşık olarak 150 bin hayvanın ithal edilebileceği konuşulurken yine Sencer Solakoğlu’na göre ithal hayvan getirmek artık çok pahalı ve eskiden olduğu gibi ithalatın ürünlerin fiyatlarını ucuzlatması mümkün değil. Böylelikle uzun süredir yüksek enflasyon ortamında sabit tutulmaya çalışılan süt fiyatları, dişi hayvan sayısı açısından oldukça sıkıntılı bir döneme girmeye başladığımıza işaret ediyor. 7,5 TL olarak sabit tutulan sütün fiyatına en son zam, 2022 Mayıs ayında yapılmıştı. Daha önce enflasyonla mücadele kapsamında Berat Albayrak döneminde de sütün fiyatı bir sene gibi bir süre sabit tutulmuştu. Çiğ süt fiyatları sabit tutulurken bu dönemde süt üretiminde kullanılan yemlerin (yonca, mısır sılajı, saman vb.), işçinin, suyun ya da elektrik ve mazotun fiyatı herhangi bir şekilde sabit tutulamıyor.
Tüm bunlar olurken aslında piyasada süt ve süt ürünleri fiyatı ciddi oranlarda artmaya devam ediyor. O nedenle çiğ süt fiyatları ile mücadele sadece süt üretenlerin ve üretim yapanların cezalandırıldığı bir sürece dönüşmüş durumda. Ve elbette düşük fiyatlı çiğ sütten tüketiciler de yararlanamıyor. Tam da bu noktada çiğ süt sorununu enteresanlaştıran durumlardan birisi ise Ulusal Süt Konseyi Başkanı Harun Çallı’nın çiğ süt üreticisi ve tüketicinin arasında aracılık yapan ve bu durumdan pozitif etkilenen SEK sütün sahibi olması.
Referanslar
1) https://www.hakimiyet.com/haber/yeni-fiyat-bekleyen-ureticinin-sabri-tasiyor/42670
2) https://ulusalsutkonseyi.org.tr/kamu-oyu-aciklamasi-3909/