Devletin Aile Planlaması Politikaları Projesi’nin 2024 yılı ikinci saha çalışmasında TÜİK’in açıkladığı doğum İstatistiklerine, bu istatistiklere göre Türkiye’nin doğum hızı en yüksek illeri olan Şanlıurfa, Gaziantep ve Kilis’e yakından bakacağız.
Türkiye’nin Doğurganlık Hızı Düştü
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2023 yılı doğum istatistiklerine göre Türkiye’de toplam doğurganlık hızı kayıtlara geçen en düşük seviyeye geriledi. Toplam doğurganlık hızı, 2001 yılında 2,38 çocuk iken 2023 yılında 1,51 çocuk olarak gerçekleşti. Yani, bir kadının doğurgan olduğu dönem boyunca doğurabileceği ortalama çocuk sayısı 2023 yılında 1,51 rakamına düştü. Bu durum, Türkiye’de doğurganlığın nüfusu yenileme düzeyi olan 2,10’un altında kaldığını gösterdi.
Avrupa Birliği üyesi 27 ülkenin toplam doğurganlık hızları incelendiğinde 2022 yılında en yüksek toplam doğurganlık hızına sahip olan ülkenin 1,79 çocuk ile Fransa olduğu, en düşük toplam doğurganlık hızına sahip olan ülkenin ise 1,08 çocuk ile Malta olduğu görüldü. Toplam doğurganlık hızı 2022 yılında binde 1,63 olan Türkiye, Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında 5. sırada yer aldı. TÜİK verilerine göre doğurganlık hızının en yüksek olduğu iller Şanlıurfa (3,27), Şırnak (2,72), Mardin (2,40) ve Gaziantep (2,10) oldu. Doğurganlık hızının en düşük olduğu iller ise Bartın (1,13), Zonguldak, Karabük (1,14) ve Kütahya (1,16) olarak kayıtlara geçti.
TÜİK verilerinde dikkat çeken diğer bir istatistik ise ortalama ilk doğum yaşının 29,2 olması. 15-19 yaş grubundaki (adölesan) kadınlarda doğum oranı 2001 yılında binde 49 iken 2023 yılında binde 11’e düştü. Verilere göre geçen yıl 15 yaşından küçük 130 çocuk doğum yaptı, bu çocuklardan dördü ikinci defa doğum yaptı. 15-17 yaş grubunda ise 6 bin 505 çocuk doğum yaptı. Bunlardan 535’i ikinci, 31’i üçüncü kez doğum yaptı. Avrupa Birliği üyesi 27 ülkenin adölesan doğurganlık hızları incelendiğinde, 2022 yılında en yüksek adölesan doğurganlık hızının olduğu ülke binde 37 ile Bulgaristan, en düşük adölesan doğurganlık hızının olduğu ülke ise binde 1 ile Danimarka oldu.
Şanlıurfa’da Çocuk Gebeliği Oranı Yüzde 15
TÜİK verilerine göre 2023 yılında doğurganlık hızının en yüksek olduğu iller Şanlıurfa (3,27), Şırnak (2,72) ve Mardin (2,40) ve Gaziantep (2,10) oldu. Şanlıurfa 2022 yılında 3,59 ve 2021 yılında 3.81 ile doğurganlık hızının en yüksek olduğu il olmuştu.
Şanlıurfa’da yaptığımız saha araştırmasında kentte göçmen nüfusunun en yüksek olduğu ilçeler Akçakale, Suruç, Ceylanpınar ve yerli halkın en yoğun yaşadığı Siverek, Halfeti ve Birecik’te görev yapan aile hekimleriyle görüştük. İl genelindeki birinci basamak sağlık kurumlarına 6 aydır doğum kontrol araçlarının tedariki yapılmaya başlanmış. Göçmen Sağlığı merkezine de iki senedir tedariki yapılmayan doğum kontrol araçlarının tedariki 6 ay içerisinde yapılmaya başlanmış.
Şanlıurfa’da adölesan doğum oranı çok yüksek. Göçmenlerin yoğunlukla ikamet ettiği Harran, Ceylanpınar ve Akçakale ilçelerinde her 100 gebeden 15’i 15 yaşında. Yerli nüfusun yaşadığı Halfeti, Viranşehir, Suruç’ta ise bu oran yüzde 6. Ayrıca ildeki adölesan doğumların yetkililer tarafından bildirimi yapılmıyor ve çocuğun ailesine herhangi bir cezai işlem uygulanmıyor.
Gaziantep: TÜİK verilerine göre Gaziantep (2,10) ile kaba doğum hızının en yüksek olduğu 9. il. İldeki ortalama kaba doğum hızı ise binde 16,3. Gaziantep’te toplam çocuk nüfusu 2023 yılında 779 bin 969 olarak gerçekleşti. Kentte ikamet eden geçici korunma statüsündeki Suriyelilerin ortalama doğurganlık hızı ise 5,3 seviyesinde.
Gaziantep’te yaptığımız saha araştırmasında Şehitkâmil, Şahinbey ve Nizip’te görev yapan aile hekimleriyle görüştük. Bu ilçelerde bulunan birinci basamak sağlık kurumlarına Mart ayından bu yana doğum kontrol araçlarının tedariki yapılıyor. Gaziantep’te Şahinbey ve Nizip ilçelerinde adölesan gebelik oranı yüzde 6. Şehitkâmil ilçesinde ise bu oran yüzde 2. Şahinbey ve Nizip’te ortalama ilk evlilik yaşı 16 iken ilk gebelik yaşı 17. Şehitkâmil’de ise ortalama ilk doğum yaşı 30’un üzerinde.
Kilis: TÜİK verilerine göre Kilis’in doğurganlık hızı 1.80. Kentte ikamet eden geçici korunma statüsündeki Suriyelilerin ortalama doğurganlık hızı ise 5,3’ün üzerinde. Kilis’te doğum kontrol araçlarının temininin yapıldığı ve aile planlaması hizmetlerinin verildiği Ana Çocuk Sağlığı Merkezi kapatıldığı için ildeki aile planlaması hizmetleri konusunda bilgi ve veri alamadık.
Yapılan veri taramasının sonuçlarına bakıldığında Gaziantep’te ve Şanlıurfa’da doğum kontrol kiti tedarikinin yapılmaya başlandığı görülüyor. Ancak Şanlıurfa’da adölesan gebelik oranlarının yüksek olması endişe verici. Hükümetin Güneydoğudaki adölesan gebeliklerin önüne geçmesi için caydırıcı yaptırımlar uygulaması elzem görünüyor.
Fotoğraf: Alex Pasarelu