Kadınların yerel karar alma mekanizmalarındaki etkisini artırmak amacıyla, Küresel Eşitlik ve Kapsayıcılık Ağı, Mor Merdiven Ağı ve Daktilo1984 iş birliğinde düzenlenen “Yerel Düzeyde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği için Güçlü İş birlikleri” programı, 23-24 Mayıs tarihlerinde Adana’da gerçekleşti.
Programın ilk gününde, toplumsal cinsiyet eşitliği, yerel yönetim politikaları, kadınların ekonomik güçlenmesi ve kadına yönelik şiddetle mücadelede muhtarların rolü üzerine kapsamlı bir kapasite geliştirme eğitimi düzenlendi. Bilgi ve deneyim paylaşımıyla güçlü bir dayanışma ortamı oluşturuldu.
İkinci gün, kadın muhtarlar ve azaların yanı sıra belediye meclis üyeleri, yerel yöneticiler ve sivil toplum temsilcileriyle bir araya geldik. Panel ve atölye çalışmalarında; toplumsal cinsiyet eşitliği odaklı yerel iş birliklerinin güçlendirilmesi, ortak eylem planlarının oluşturulması ve eşitlikçi yerel politikaların yaygınlaştırılması üzerine fikir alışverişinde bulunuldu.
Farklı kurumlardan gelen paydaşlarla birlikte kurduğumuz bu etkileşim ağı, yerelde eşitliğe dayalı, sürdürülebilir bir değişim için umut verici bir adım oldu.
Adana’da Yerel Eşitliğin Durumu: Veriler Ne Söylüyor?
Adana’da yerel siyasette kadın temsiliyeti hâlâ son derece sınırlı. 15 ilçeden yalnızca Seyhan ilçesi bir kadın belediye başkanı tarafından yönetiliyor. Kadın belediye meclis üyesi oranı %13,76 ile Türkiye ortalamasının (%11,8) biraz üzerinde. Kent genelindeki 831 mahallenin yalnızca 28’inde kadın muhtar görev yapıyor. Bu da %3,3’lük kadın muhtar oranıyla, Türkiye ortalamasıyla bire bir örtüşüyor. Veriler, kadın muhtarların ilçelere göre dağılımında da büyük eşitsizlik (Şekil 1) olduğunu gösteriyor:
- Kadın muhtarların bulunduğu ilçeler:
- Seyhan: 10
- Çukurova: 7
- Kozan: 3
- Ceyhan: 2
- Yüreğir: 2
- Feke: 2
- Sarıçam: 2
- Hiç kadın muhtarı olmayan ilçeler:
- Tufanbeyli
- İmamoğlu
- Yumurtalık
- Karataş
- Karaisalı
- Pozantı
- Aladağ
- Saimbeyli
Kadın muhtarların yoğunlukla bulunduğu ilçeler genellikle daha büyük ve sosyo-ekonomik açıdan gelişmiş yerler olurken, kırsal ve daha az gelişmiş ilçelerde kadın muhtar sayısının sıfıra yakın olması dikkat çekiyor. Bu tablo, Adana’da kadınların yerel yönetimlerde eşit temsile ulaşmasının ne denli zorlu bir mücadele olduğunu açıkça gözler önüne seriyor.
Şekil 1. Adana İlçeleri Kadın Muhtar Dağılımı
Eşit Temsilin Önündeki Engeller: Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Dinamikler
Veriler gösteriyor ki sosyo-ekonomik düzeyi yüksek olan bölgelerde kadınların hem siyaset alanına girme motivasyonu artıyor, hem de seçmenlerin kadın adaylara oy verme eğilimleri güçleniyor. Eğitim seviyesi, ekonomik bağımsızlık, kentsel yaşam biçimi ve demokratik kültürün yaygınlığı, kadınların siyasal alanda daha aktif roller üstlenmesini destekleyen önemli faktörler.
- Buna karşın kırsal ve dezavantajlı bölgelerde bu dinamikler tersine işliyor. Kadınların aday olma olasılığı, bu bölgelerde ciddi oranda düşüyor; hatta çoğu zaman kadınlar, siyaset gibi “erkek işi” olarak görülen alanlardan bilinçli olarak dışlanıyor. Ataerkil normlar, feodal ilişkiler, aşiret yapıları ve toplumsal baskılar, kadınların görünürlük kazanmasını engelleyen başlıca faktörler arasında yer alıyor.
- Sosyo-ekonomik düzeyin yükseldiği yerleşim yerlerinde kadınların hem aday olma motivasyonu artıyor hem de seçmenlerin kadın adaya oy verme davranışı güçleniyor.
Bu gerçek, yerel siyasette kadınların eşit temsili için sadece prosedür değişikliği değil, köklü kültürel ve yapısal devrimlere ihtiyaç olduğunu acı bir şekilde gözler önüne seriyor.
Kadın Temsili ve SEGE Verileri Işığında Adana İlçeleri Analizi
Kadınların yerel siyasetteki temsili, yalnızca istatistiksel bir veri değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitliğine dair yerel tutumların da bir aynası. Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmaları (SEGE) 2022 verileri ışığında Adana ilçelerinde yapılan analiz (Şekil 2), gelişmişlik düzeyi yükseldikçe kadınların siyasi temsiliyetinde de artış olduğunu ortaya koyuyor [1].
- 1. Kademe (Seyhan): Kadın belediye başkanı, %20’yi aşan kadın meclis üyesi oranı ve 10 kadın muhtarla en kapsayıcı ilçe.
- 2. Kademe (Çukurova, Sarıçam, Yüreğir): Görece gelişmiş ilçelerde kadın temsil oranı düşmekte.
- 3.-4. Kademe (Ceyhan, Kozan, Pozantı vb.): Temsiliyet, özellikle Yumurtalık gibi ilçelerde neredeyse yok denecek kadar az.
- 5.-6. Kademe (Tufanbeyli, Feke, Aladağ vb.): Kadın yerel yönetici yokluğu dikkat çekici boyutlarda.
Bu tablo, gelişmişliğin kadınların siyasal katılımı üzerindeki etkisini; ekonomik, kültürel ve yapısal nedenlerle birlikte düşündüğümüzde daha da görünür kılıyor.
Şekil 2. Adana İlçelerinin İl Bazında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralamaları
En nihayetinde Adana örneğinde olduğu gibi, sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesi arttıkça, kadınların yerel siyasette temsili de belirgin biçimde artıyor. Bu ilişki, gelişmişliğin yalnızca ekonomik göstergelerle değil, toplumsal cinsiyet eşitliği gibi sosyal dinamiklerle de ölçülmesi gerektiğini ortaya koyuyor.
Dolayısıyla, yerel siyasette kadın temsili artırılmak isteniyorsa sadece kadın aday teşvik politikaları değil, aynı zamanda bölgelerin kalkınması, eğitim düzeyinin yükseltilmesi ve toplumsal cinsiyet rolleri konusunda farkındalık artırıcı çalışmalar yapılması büyük önem taşıyor.
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi: Adana İlçeleri Ne Durumda?
Kadınların siyasete katılımı, yalnızca yerel meclislerde ya da belediye başkanlıklarında temsil edilip edilmedikleriyle sınırlı değil. Eğitime erişim, ekonomik bağımsızlık, sağlık hizmetlerinden yararlanabilme ve sosyal yaşama katılım gibi çeşitli sosyo-ekonomik faktörler, kadınların kamusal alandaki görünürlüğünü ve karar alma mekanizmalarına dahil olma düzeylerini doğrudan etkiliyor.
Bu çerçevede, nüfusu 100.000’in üzerinde olan ilçelere yönelik olarak YANINDAYIZ Derneği ile İstanbul Üniversitesi Şehir Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi iş birliğinde geliştirilen Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi, kadınların toplumsal yaşamın tüm alanlarındaki konumunu çok boyutlu bir yaklaşımla değerlendiriyor.
Adana ilçelerine ilişkin endeks sonuçları, yerel düzeyde toplumsal cinsiyet eşitliğinin farklılaşan yapısını gözler önüne seriyor:
- Çukurova, yüksek eşitlik düzeyiyle dikkat çekiyor; kadınların eğitime ve ekonomik yaşama güçlü entegrasyonu, siyasal katılım açısından da olumlu bir zemin oluşturuyor.
- Seyhan ve Yüreğir, gelişmişlik düzeyi ve kadın temsili bakımından görece güçlü örnekler. Özellikle Seyhan’da bir kadın belediye başkanının görev yapması, endeksin politik katılım boyutunu destekleyen önemli bir gösterge.
- Sarıçam, Ceyhan ve Kozan gibi endekste daha alt sıralarda yer alan ilçelerde ise hem sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyinin hem de toplumsal cinsiyet eşitliğinin düşük olması, kadınların siyasal yaşama katılımını sınırlayan yapısal engellerin varlığını ortaya koyuyor.
Eşitlik Skoru ile Temsiliyet Arasında Doğrudan İlişki
En yüksek eşitlik skorlarına sahip ilçeler, aynı zamanda kadın temsilinin de en yüksek olduğu yerler. Bu durum, toplumsal cinsiyet eşitliği ile kadınların karar alma süreçlerine katılımı arasındaki güçlü bağı net bir şekilde ortaya koyuyor. Çukurova, Yüreğir ve Seyhan, en yüksek eşitlik skorlarına sahip üç ilçe olarak, kadın temsili açısından da Adana’nın görece güçlü ilçeleri arasında yer alıyor. Bu tablo, toplumsal cinsiyet eşitliği ile kadınların siyasal katılımı arasındaki doğrudan ilişkiyi bir kez daha teyit ediyor.
Öte yandan, Kozan, Ceyhan ve Sarıçam hem endekste daha düşük sıralarda bulunuyor hem de kadın temsili bakımından sınırlı bir görünüm sergiliyor. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin düşük olduğu bölgelerde, kadınların karar alma süreçlerine erişimi de ciddi şekilde azalıyor.
Son Söz: Eşitlik İçin Birlikte Daha Güçlüyüz!
Yerel siyasette kadın temsili, yalnızca sayı olarak değil, aynı zamanda niteliksel anlamda da güçlendirilmeli. Toplumsal cinsiyet eşitliği için yerel yönetim politikalarında kapsayıcı, şeffaf ve katılımcı mekanizmalar inşa edilmeli. Bu doğrultuda kurulacak her iş birliği, yerelde gerçek bir dönüşümün ve kalıcı eşitliğin önünü açacaktır.
Unutmayalım: Toplumsal cinsiyete duyarlı bir yerel yönetişim, yalnızca kadınlar için değil, daha adil, daha demokratik ve kapsayıcı bir toplumun teminatıdır.
Seçimden seçime değil, her zaman kadın adayların yanında olmalıyız.
Kaynakça
[1] https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/birimler/2022-ilce-sege.pdf