[voiserPlayer]
Geçtiğimiz yazıda sizlere aile planlamasının önemini ve son üç yıldır iktidarın üç çocuk politikası sebebiyle Aile Sağlığı Merkezleri aracılığıyla devlet tarafından ücretsiz verilmesi gereken doğum kontrol araçlarına erişim sağlanamadığını aktarmıştım. Bu yazıda ise İstanbul’daki Aile Sağlığı Merkezlerinin stok durumuna ve TÜİK’in açıkladığı 2022 yılı Canlı Doğum İstatistikleri’ne göre Türkiye’nin en doğurgan ili olan Şanlıurfa’ya yakından bakacağız. Araştırmanın İstanbul kısmında nüfus ve demografik özelliklere göre Başakşehir, Beşiktaş, Esenyurt, Fatih, Güngören, Kadıköy ve Şişli örneklemli bir veri taraması yapıldı. İlçelerdeki mevcut durum sırasıyla şöyle:
Başakşehir: İlçe genelindeki birçok Aile Sağlığı Merkezi’nin internet üzerindeki iletişim bilgilerinin geçersiz olduğu görüldü. Ulaşılabilen sağlık merkezlerinin yetkilileri ise ilçe genelinde uzun bir süredir hiçbir merkezde doğum kontrol hapı, spiral, enjeksiyon gibi araçların bulunamadığını, bunun sebebinin ise Bakanlığın ilaç göndermemesi olduğunu ifade ettiler. Bu görüşmelerde yaş ve medeni hal bilgisi sorulmadı.
Beşiktaş: Beşiktaş’ta da Başakşehir’le benzer bir şekilde ilçe genelindeki birçok Aile Sağlığı Merkezi’nin internet üzerindeki iletişim bilgilerinin geçersiz olduğu görüldü. Ulaşılabilen sağlık merkezlerinin yetkilileri ise Sağlık Bakanlığı tarafından uzun süredir bu kitlerin tedarikinin yapmadığını ve temin süresinin belirsiz olduğunu ifade ettiler. Bu görüşmelerde yaş ve medeni hal bilgisi sorulmadı.
Esenyurt: İlçe genelinde görüşülen merkezlerden birinde ilaç için aile hekimine başvurulması gerektiği belirtildi. Ancak ellerinde uzun süredir bu kitlerin olmadığı ifade edildi. Diğer bir merkez yetkilisi hasta şikâyetini dinlemeden ellerinde doğum kontrol hapı olmadığını ifade etti. Başka bir merkez çalışanı ise ebe hemşirelere başvurulmadan bu konuda bilgi veremeyeceğini ifade etti. Bu görüşmelerde yaş ve medeni hal bilgisi sorulmadı. Yapılan görüşmelerde çalışanların aile planlaması konusunda bilgisiz olduğu gözlemlendi.
Fatih: İlçe genelinde görüşülen Aile Sağlığı Merkezlerinden birinde, hekimlik tarafından doğum kontrol araçlarının verilmediği belirtildi. Görüşülen diğer merkezlerde ise ilçe genelindeki tüm merkezlere tek bir birimden tedarik yapıldığı ve uzun süredir bu birimden tedarik sağlanamadığı belirtildi. Görüşülen merkez çalışanları tarafından yaş ve medeni durum bilgisi sorulmadı.
Güngören: İlçe genelinde bulunan tek Ana Çocuk Sağlığı Merkeziyle görüşüldü. Merkez yetkilisi ellerinde malzeme bulunmadığını ifade ederek “bize tedarik edilmiyorsa ilçe genelinde hiçbir merkeze gönderilmiyordur” şeklinde bilgi verdi. İlacın ne amaçla kullanılacağı konusunda bilgi sorulmadı.
Kadıköy: Kadıköy ilçe genelinde de birçok Aile Sağlığı Merkezinin internet üzerindeki iletişim bilgilerinin geçersiz olduğu görüldü. Mevcut bilgilere ise ulaşılamadı. Görüşülen merkezlerin birinden aile Hekimine kayıt yaptırılmadan ve ilaca uygunluk durumu bilinmeden stok hakkında bilgi verilemeyeceği belirtildi. Diğer merkezde ise erkek bir çalışanla görüşüldü. Merkez çalışanı “ilk kez böyle bir talep geliyor, biz bunu bedava mı veriyoruz” ifadelerini kullanarak “zaten parayla alabiliyorsunuz, neden bizi arıyorsunuz” dedi. Çalışanların bu konuda bilgisiz olduğu görüldü. İlçe genelinde görüşülen merkezlerde yaş ve medeni durum sorulmadı.
Şişli: İlçe genelinde görüşülen merkezlerden birinde uzun süredir prezervatif dışında doğum kontrol aracı bulunmadığı ifade edildi. Diğer bir merkezde ise bakanlık tarafından uzun süredir bu araçların gönderilmediği ve temin süresinin belirsiz olduğu söylendi. Görüşülen ilçe sağlık müdürlüğü yetkilisi ise stok durumunun merkezler arasında farklılık gösterebileceğini ifade etti.
İstanbul’da yaptığımız bu veri taramasının geneline bakıldığında kent genelindeki birçok Aile Sağlığı Merkezine halen bakanlık tarafından doğum kontrol kiti tedarik edilmiyor. Ayrıca merkezlerin güncel iletişim bilgileri internet üzerinde yer almıyor. Çalışanlar aile planlaması konusunda bilgisiz. Bu sebeple bu konuda danışan kişilere de bilgi verilemiyor.
Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakları Platformu (CİSÜ)’nün Ekim 2022’de yayınladığı ve altı il özelinde yaptığı araştırmaya göre İstanbul’da birinci basamak sağlık kurumlarına başvuran her 10 kişiden 3,3’ü de aile planlaması için başvurmaktadır. Bu rakam göz önüne alındığında vatandaşlara kondom, doğum kontrol hapı, yeni nesil kontraseptif malzemelerinin tedarik edilememesi ve çalışanların bilgisizliği doğum kontrol yoksulluğuna yol açıyor. İl genelinde yaşanan bu yoksulluğun önüne geçmek için bu malzemelerin tedarikine tekrar başlanması, çalışanlara aile planlaması konusunda eğitim verilmesi ve merkezler içerisinde bir aile planlaması birimi açılması gerekiyor.
Şanlıurfa’da Üç Yıldır Doğum Kontrol Aracı Dağıtılmıyor
TÜİK’in hazırladığı 2022 yılı doğum istatistiklerine göre Türkiye’de toplam doğurganlık hızının en yüksek olduğu il 2022 yılında 3,59 çocuk ile Şanlıurfa oldu. Bu ili 2,94 çocuk ile Şırnak, 2,62 çocuk ile Mardin izledi. Toplam doğurganlık hızının en düşük olduğu il ise 1,18 çocuk ile Kütahya ve Zonguldak oldu. Bu illeri 1,21 çocuk ile Karabük, 1,26 çocuk ile Bartın izledi.
Toplam doğurganlık hızı 2021 yılında binde 1,71 olan Türkiye, Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında 6. sırada yer aldı. Şanlıurfa 2021 yılında da toplam doğurganlık hızının en yüksek olduğu il olmuştu. Bu hızı il genelinde halen doğum kontrol araçlarına erişim sağlanamaması ile açıklayabiliriz.
Şanlıurfa’da yaşayan bir hekimle görüştüğümüzde il genelinde halen doğum kontrol araçlarının tedarik edilmediğini, çok az sayıda prezervatif dağıtımı yapıldığını ifade etti. Ayrıca ilde bulunan göçmen sağlığı merkezlerinde de iki senedir hap ve iğne tedariki yapılmıyor. Ortalama ilk doğum yaşı 17 olmuş durumda. Doğum yaşının 17 olması, artan doğurganlık hızının, ilde ve bölgede yaşanan doğum kontrol yoksulluğunun vahametini gözler önüne seriyor.
İstanbul ve Şanlıurfa’daki veri taramasının sonuçlarına bakıldığında iktidarın kendi ideolojisini nasıl devlet ideolojisi haline getirmeye çalıştığı bir kez daha anlaşılıyor. Sosyal devlet anlayışına göre devlet; bireylere asgari gelir güvencesi veren, onları toplumsal risklere karşı koruyan, sosyal güvenlik olanağı sağlayan ve yurttaşların tümüne eğitim, sağlık, barınma gibi hizmetleri sunan bir mekanizmadır. Devlet, elindeki yetkileri kullanarak vatandaşlarının hayat tarzına müdahale edemez.
Kaynakça:
* CİSÜ 6 İl Özelinde Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı (CSÜS) Hizmetleri Araştırma Raporu (https://cisuplatform.org.tr/6-il-ozelinde-cinsel-saglik-ve-ureme-sagligi-csus-hizmetleri-arastirma-raporu/)
*TUİK 2022 yılı Doğum İstatikselleri (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2022-)
*Bu ilçelerdeki Aile Sağlığı Merkezleri gizli müşteri yöntemiyle aranarak kimlik bilgisi verilmeden ellerindeki mevcut doğum kontrol araçlarının stok durumu soruldu.
Fotoğraf: Arteida MjESHTRI