[voiserPlayer]
Asya jeopolitiğinde ağırlığını artırmak isteyen bölgedeki birçok devlet gibi Endonezya da dış politikasında küresel bir diplomatik açılım çabası sergiliyor. Bu çerçevede Jakarta hükümeti, Orta Doğu ülkeleri ile çok boyutlu ve sürdürülebilir ilişkiler geliştirmeye yönelik politikalar takip ediyor. Bu yaklaşımın temelinde ise öncelikli olarak ekonomik kaygılar yatıyor.
Halihazırda 300 milyona yaklaşan nüfusu ile dünyanın 16. büyük ekonomisi olan Endonezya, ekonomik kalkınmasının geleceği açısından Körfez ülkeleri ile arasındaki ticari ve mali münasebetlere giderek daha fazla önem atfediyor. 2022 yılı G20 dönem başkanlığı da yapan Endonezya hükümetinin bölgeye yönelik ilgisi ve bu ilginin bölge ülkelerinde de karşılık bulması, son dönemdeki karşılıklı ziyaretlerde kendisi gösteriyor.
İlk olarak, Endonezya Cumhurbaşkanı Joko Widodo, 1 Temmuz’da Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret, 2014 yılında göreve gelmesinden sonra, Joko Widodo’nun bu ülkeye gerçekleştirdiği üçüncü ziyaret. İki ülke arasındaki ilişkiler, ancak Soğuk Savaş’ın bitmesi ile gerçek anlamda diplomatik bir zemine oturabildi. Endonezya’daki BAE büyükelçiliği 1991 yılında açıldı. Münasebetlerin belirli bir ivme kazanması ise son dönemdeki üst düzey ziyaretlerin bir neticesi.
Widodo’nun 2015 yılındaki ziyaretini, Muhammed bin Zayid el-Nahyan’ın 2019 yılındaki ziyareti takip etti. 2021 Kasım’ında Widodo Abu Dabi’yi bir kez daha ziyaret etti. Bu ziyaret Endonezya cumhurbaşkanının küresel pandemi sonrası bir yabancı ülkeye gerçekleştirdiği ilk ziyaret olarak dikkat çekiciydi.
İki ülke arasındaki ticari ilişkilerin istikrarlı bir seyir izleyememesi, Widodo’nun son ziyaretinin arkasındaki önemli sebeplerden biri. 2003 yılında Endonezya’nın Abu Dabi büyükelçiliğinde bir ticaret teşvik ofisi açıldı. 2010 yılında ise buna ek olarak bir yatırım teşvik ofisi de faaliyete başladı. Buna rağmen iki ülke arasındaki ticari münasebetler dalgalı bir görünüm sergiliyor.
Endonezya’nın BAE’ye ihracatı 2003 yılından sonra kayda değer bir gelişme gösterdi ve 2014 yılında 2.5 milyar dolar ile en yüksek seviyesine erişti. Ne var ki bu tarihten itibaren Endonezya’nın ihracatı 2021 yılına gelinceye dek düzenli bir şekilde azaldı. Yine de halihazırda BAE, Endonezya’nın Orta Doğu ülkeleri içerisinde en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülke durumunda. Ülkenin BAE’den ithalatı ise 2010 yılından sonra düzenli bir şekilde artıyor. Bu durum Endonezya lehine olan ikili ticaret dengesini, Endonezya aleyhine çevirmiş bulunuyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2021 yılında 4 milyar dolar civarında gerçekleşti.
Endonezya Cumhurbaşkanının Abu Dabi ziyaretine ülkenin önde gelen iş insanları ve yatırımcıları ile bir toplantı yaparak başlaması, ziyaretteki ekonomik saiklerin önemini gösteriyor. Bu toplantının ardından Widodo, BAE Devlet Başkanı Muhammed bin Zayid el-Nahyan ile bir görüşme gerçekleştirdi. Toplantıya, Endonezya dış işleri, ticaret ve savunma bakanları da iştirak ettiler. Bu görüşmenin akabinde, savunma, eğitim ve sağlık alanlarında çok sayıda mutabakat muhtırası imzalandı. Hiç şüphesiz iki ülke arasında imzalanan anlaşmalar içerisinde en önemlisi Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması (KEOA) adı verilen serbest ticaret anlaşması oldu.
İki ülke arasındaki ticareti kolaylaştırmaya matuf Kapsamlı Ekonomik Ortaklık Anlaşması, Endonezya’nın Orta Doğu ülkeleri ile imzaladığı ilk serbest ticaret anlaşması. Bu durum Endonezya hükümetinin bu ülke ile arasındaki ticari münasebetlere verdiği önemin bir göstergesi. BAE açısından ise Şubat ayında Hindistan ile imzalanan ve Mayıs ayında yürürlüğe giren serbest ticaret anlaşmasından sonra Endonezya ile imzalanan bu anlaşma, Asya’da ticari ilişkilerini çeşitlendirme çabalarındaki ciddiyete işaret ediyor. Abu Dabi yönetimi halihazırda, Güney Kore ile de benzer bir anlaşmanın müzakerelerini yürütüyor.
Ziyaret esnasında BAE’nin devlet ihracat kredi ajansı ile kamuya ait bir Endonezyalı sigorta şirketi arasında Endonezya KOBİ’lerine fon sağlanması konusunda da bir anlaşma imzalandı. Bu durum Endonezya hükümetinin BAE ile yatırım ilişkilerini geliştirme çabalarının son örneği. Son beş yılda, Körfez ülkelerinden ASEAN ülkelerine yapılan yabancı sermaye yatırımlarının %74’lük kısmı BAE kaynaklı gerçekleşmiş bulunuyor. Endonezya, Abu Dabi merkezli yabancı sermaye yatırımları içerisindeki payını artırma gayretinde. Bu minvalde, 2020 Kasım’ında tesis edilen Endonezya ulusal varlık fonuna, 2021 Mart’ında BAE hükümetinin 10 milyar dolarlık bir yatırım yapacağını açıklaması, son dönemdeki en ciddi gelişme oldu.
Endonezya devlet başkanının BAE ziyaretinden altı gün sonra Suudi Arabistan Dış İşleri Bakanı Faysal bin Ferhan, Jakarta’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Endonezya ile Suudi Arabistan ilişkileri son dönemde inişli çıkışlı bir seyir izliyor. Joko Widodo’nun 2015 yılındaki Riyad ziyaretinden sonra, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdulaziz’in 2017 yılındaki dokuz günlük Endonezya ziyareti, ikili ilişkilerde belirli bir canlanmayı beraberinde getirmişti. 2018 yılında da Suudi Dış İşleri Bakanı Adil bin Ahmed el-Cubeyr, Jakarta’yı ziyaret etti. Bu ziyaretler Suudi tarafın Endonezya ile ilişkileri geliştirme noktasında daha istekli olduğuna işaret ediyor.
İkili ilişkilerdeki en ciddi sorun alanını, Suudi Arabistan’daki Endonezyalı işçilerin maruz kaldıkları muameleler teşkil ediyor. 2011 yılında Endonezyalı bir kadın hizmetçinin Suudi Arabistan’da idam edilmesinden sonra Endonezya hükümeti, 2015 yılına kadar vatandaşlarının Suudi Arabistan’a çalışma amacıyla gitmesini yasaklamıştı. Sorun, 2018 yılında imzalanan yeni bir anlaşma ile kısmen bir çözüme kavuştu. Ancak Mart ayında iki Endonezya vatandaşı daha Suudi Arabistan’da idam edildi. Suudi Arabistan’daki sayıları 600.000’i aşan Endonezya vatandaşlarının haklarının korunması ve kötü muameleye maruz kalmamaları, Jakarta yönetiminin üzerinde hassasiyetle durmaya devam ettiği bir konu.
Bununla beraber her iki ülke yönetimi de ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi konusunda hemfikir. 2021 yılında ikili ticaret hacmi 5.5 milyar dolara yükseldi. İkili ticarette Endonezya aleyhine giderek artan bir ticaret açığı göze çarpıyor. Bu durumun temel sebebi, Endonezya’nın Suudi Arabistan’dan ithal ettiği petrol ve petrol ürünleri. 2021 yılında, Endonezya’nın bu ülkeden yaptığı 4 milyar dolar civarındaki ithalatın 3.2 milyar dolarlık kısmını petrol ve petrol ürünleri oluşturdu.
Suudi Arabistan, Endonezya’nın Orta Doğu ülkeleri arasında en fazla ithalat gerçekleştirdiği ülke olarak göze çarpıyor. Endonezya hükümeti, Suudi Arabistan ile ticari ilişkilere ilaveten yatırım ilişkilerini ilerletmek istiyor. Kral Selman’ın 2017 yılındaki ziyareti esnasında iki ülke arasında çok sayıda yatırım anlaşması da imzalanmıştı. Bu anlaşmaların içerisinde iki ülke devlet petrol şirketleri arasında imzalanan ve Java adasında bir petrol rafinerisi tesis edilmesine yönelik 6 milyar dolarlık ortak yatırım anlaşması en dikkat çekici olanıydı.
Suudi Dış İşleri Bakanı Faysal bin Ferhan, 7 Temmuz’daki ziyareti esnasında hem Endonezyalı meslektaşı Retno Marsudi ile hem de Cumhurbaşkanı Joko Widodo ile ayrı ayrı görüşmeler gerçekleştirdi. Ziyaretten üç gün önce Suudi yönetiminin Endonezya vatandaşlarına yönelik seyahat yasağını kaldırması, Endonezyalı yetkililerin altını çizdiği bir husus oldu. İki ülke arasındaki ekonomik ortaklığın sağlamlaştırılması, siyasi ve iktisadi iş birliğinin yoğunlaştırılması ile bölgesel ve küresel meselelerde koordinasyonun geliştirilmesi, görüşmelerin gündemini teşkil etti. Suudi dış işleri bakanının ziyareti Riyad yönetiminin, Güney Doğu Asya’nın en büyük ekonomisi ile münasebetlerini istikrarlı bir zemine oturtma niyetinin son örneğini oluşturdu.
Endonezya yönetimi dış politikasında küresel bir açılım sergiliyor. Devlet Başkanı Joko Widodo’nun BAE ziyaretinden önce Ukrayna ve Rusya’yı ziyaret etmesi, bu açılımın bir göstergesi. Bu açılım stratejisinin bir boyutunu da küresel ekonomik ilişkilerin çeşitlendirilmesi teşkil ediyor. Jakarta yönetimi açısından Körfez ülkeleri ile geliştireceği ticari ve mali iş birlikleri, ekonomik kalkınmasının istikralı ve sürdürülebilir bir şekilde devam etmesi noktasında önem verilen bir husus. Endonezya’nın Körfez’e yönelik artan ilgisi, Körfez ülkelerinde de bir karşılık bulmuş görünüyor. Karşılıklı ziyaretler ile gelişen Endonezya-Körfez ilişkileri, Asya jeopolitiğinde yakından takip edilmesi gereken bir konu.
Fotoğraf: Killian Pham