[voiserPlayer]
Türkiye, uygulamaya koyduğu Yeniden Asya Girişimi çerçevesinde, küresel siyasette stratejik ağırlığı giderek artan bölge ile çok boyutlu ilişkiler geliştirme çabasında. Bu minvalde, bir taraftan bölge ülkeleri ile mevcut münasebetlerini tahkim etmeye çalışırken diğer taraftan uzun bir süredir kalıcı ve kurumsal ilişkiler tesis edilmemiş ülkeler ile de münasebetlerini uzun vadeli bir perspektifle inşa etme gayretinde. Bu ülkelerden birisi ise Güney Doğu Asya bölgesinin önemli devletlerinden Kamboçya Krallığı.
Türkiye-Kamboçya diplomatik ilişkileri 1959 yılında tesis edildi ve 6 Haziran 1959 tarihli bir kararname ile dönemin Bangkok büyükelçisi Necdet Kent, aynı zamanda Kamboçya Krallığı nezdinde Türkiye’yi temsil etmesi için orta elçi tayin edildi. İki ülke arasında, Soğuk Savaş şartlarının da etkisiyle, çok uzun bir dönem resmi ilişkiler gelişemedi ve ancak 2002 yılında gelindiğinde ticari ve ekonomik iş birliği alanında bir anlaşma kayıtlara geçebildi.
İki ülke arasındaki münasebetlerin gerçek anlamda ivme kazanması, 1 Kasım 2013 tarihinde Türkiye büyükelçiliğinin başkent Phnom Penh’de faaliyetlerine başlaması ile birlikte gerçekleşti. Sayın İlhan Kemal Tuğ, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kamboçya’daki ilk büyükelçisi olarak göreve başladı. 2 Ocak 2018 tarihinden itibaren ise Sayın Ayda Ünlü büyükelçilik görevini yürütmüştür.
İkili ilişkilerdeki bir başka dönüm noktası, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 2015 Mart’ında Kamboçya’ya gerçekleştirdiği resmi ziyaret oldu. Bu ziyaret, bir Türk dışişleri bakanının Kamboçya’ya yaptığı ilk resmi ziyaret olarak kayıtlara geçti. Ziyaret esnasında Türk ve Kamboçya dışişleri bakanlarının iştirakiyle Türk büyükelçiliğinin resmi açılışı da gerçekleştirildi. Aynı yıl Kamboçya alt ve üst meclislerinde Türkiye-Kamboçya parlamentolar arası dostluk grupları teşkil edilirken TBMM bünyesinde mütekabil dostluk grubu 6 Mart 2016 tarihinde ihdas edildi.
Mevlüt Çavuşoğlu’nun ziyaretini Kamboçya’dan Türkiye’ye yönelik üst düzey ziyaretlerin takip etmesi, Kamboçya idaresi nezdinde de ikili münasebetleri ilerletmeye yönelik bir iradeyi gösteriyor. İlk olarak, 1-3 Ekim 2018 tarihlerinde Kamboçya Dışişleri ve Uluslararası İş Birliği Bakanı Prak Sokhonn, Ankara’ya bir resmi ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaret, bir Kamboçyalı dışişleri bakanının Türkiye’ye yaptığı ilk resmi ziyaret olarak tarihe geçti.
Aynı ay içerisinde, Kamboçya Başbakanı Hun Sen, yine iki ülke ilişkileri tarihinde bir ilk olarak, 20-22 Ekim 2018 tarihlerinde Ankara’yı ziyaret etti. Ziyaret esnasında iki ülke arasında, eğitim, spor, kültür, su, turizm, tarım ve yatırım alanlarında anlaşmalar imzalandı. Bu ziyarete dair yapılan resmi beyanatta ise iki ülke yetkilileri Türkiye ile Kamboçya arasında “yeni bir dinamik iş birliği döneminin başladığını” açıkladılar.
Bu ziyaret silsilesinin son halkasını, Kamboçya Dışişleri ve Uluslararası İş Birliği Bakanı Prak Sokhonn’un 25-27 Şubat 2022 tarihlerindeki Ankara ziyareti oluşturuyor. Ziyaret esnasında, Ekim 2020 tarihi itibarıyla Ankara’da faaliyetlerine başlayan Kamboçya Büyükelçiliği’nin resmi açılışı, iki ülke dışişleri bakanlarının katılımıyla 27 Şubat tarihinde gerçekleştirildi. Ankara’daki mukim Kamboçya Büyükelçiliği’nin Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’a akredite olduğunu da belirtelim.
Daha önce Avustralya ve Birleşik Krallık büyükelçisi olarak görev yapmış tecrübeli ve kıdemli bir diplomat olan Sayın Meas Kim Heng’in Ankara’ya büyükelçi olarak tayin edilmesi, Kamboçya hükümetinin Türkiye ile münasebetlere atfettiği önemi gösteriyor. Bu ziyaretin akabinde Kamboçya Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan resmi açıklamada, iki ülke arasındaki “mükemmel dostluk ve iş birliği bağlarına” dikkat çekildi. Ziyaret esnasında vergi ve protokol alanlarında iki anlaşma da imzalandı.
Türkiye açısından, Kamboçya ile geliştirilen diplomatik münasebetlerin, Türkiye’nin kısaca ASEAN olarak ifade edilen Güney Doğu Asya Ülkeleri Birliği ile arasındaki çok taraflı iş birliğine de katkısı olacaktır. Kamboçya’nın bu yıl için ASEAN dönem başkanlığını yürütüyor olması da oldukça önemli bir etken. ASEAN üyesi on ülke büyükelçilerinin Türkiye’de, ASEAN Ankara Komitesi adı altında eşgüdüm içerisinde diplomatik faaliyetler yürütmekte olduğunun da altını çizelim. Örneğin, Kamboçya Dışişleri ve Uluslararası İş Birliği Bakanı Prak Sokhonn, Şubat ayındaki ziyareti esnasında ASEAN üyesi ülke büyükelçileri ile bir akşam yemeğinde buluştu.
Son dönemde yoğunlaşan siyasi ilişkilerin yanında, Türkiye ile Kamboçya arasındaki iktisadi ilişkiler de gelişme eğiliminde. Yine bir dönüm noktası olarak, Kamboçya Ticaret Bakanı Pan Sorasak Ekim 2019 tarihinde Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi. İki ülke arasındaki toplam ticaret hacmi 2014 yılında zirve yaptıktan sonra durağan seyrediyor ve halihazırda mütevazı seviyelerde. 2021 verilerine göre Türkiye-Kamboçya ticaret hacmi 90 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Bununla birlikte, iki ülke arasındaki ticareti canlandırmaya ve geliştirmeye yönelik çabalar sürüyor. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ile Kamboçya Ticaret Odası, 2013 Şubat’ında Türkiye-Kamboçya İş Konseyi’nin kuruluşuna dair bir anlaşma imzaladılar. Bunu takiben Türkiye ile Kamboçya arasındaki ilk karma ekonomik komisyon toplantısı, iki ülkeden ilgili bakanların başkanlığında Şubat 2015 tarihinde Phnom Pehn’de gerçekleşti. Komisyon’un ikinci dönem toplantısı ise yine iki ülkeden ilgili bakanların başkanlığında, Ekim 2019 tarihinde Ankara’da yapıldı. Kamboçya Başbakanı Hun Sen’in 2018 Ekim’indeki Türkiye ziyareti esnasında da konuk başbakanın katılımıyla Türkiye-Kamboçya İş Forumu İstanbul’da gerçekleştirildi.
Kamboçya’daki Türkiye menşeli doğrudan sermaye yatırımı resmi verilere göre 13 milyon dolar civarında. Bu alanda iki ülke arasındaki ekonomik iş birliğinin geliştirilmesine yönelik her iki taraf da istekli görünüyor. Örneğin, Mayıs ayında Anadolu Ajansı’na verdiği bir mülakatta Kamboçya Devlet Bakanı Kao Kim Hourn, Kamboçya’yı yatırım dostu bir pazar olarak niteleyerek Türkiye ile daha fazla ticaret ve yatırım istediklerini ifade etti. İki ülke arasındaki mali ilişkilerin bir boyutunu da TİKA aracılığı ile Türkiye’den Kamboçya’ya yapılan resmi kalkınma yardımları teşkil ediyor.
2014-2020 yılları arasında TİKA aracılığı ile Kamboçya’ya 1.25 milyon dolar değerinde kalkınma yardımı yapıldı. Bu yardımlar arasında, 2014 yılında 500 aileye yapılan gıda yardımı, 2017 yılında Kampong Cham eyaletinde açılan 15 su kuyusu ile 2019 yılında yapılan gıda yardımları sayılabilir. Son olarak, Mayıs ayında Kamboçya Dışişleri ve Uluslararası İşbirliği Bakanı Prak Sokhonn ile Büyükelçi Sayın Ayda Ünlü’nün katımı ile Kandal Eyaleti’nde 150 aileye düşük maliyetli ev ve ihtiyaç paketi teslim edildi. Turizm, iki ülke arasında gelişmeye açık bir başka alan. Ancak, coğrafi uzaklık gibi nedenlere ek olarak Türkiye ile Kamboçya arasında doğrudan uçuşların olmaması, turizm alanındaki iş birliğinin gelişimini etkiliyor.
Türkiye ile Kamboçya arasındaki askeri ilişkiler de canlanma emareleri sergiliyor. Kamboçya Milli Savunma Bakanı Tea Banh, 30 Ocak 2020 tarihinde Türkiye’yi ziyaret etti ve Milli Savunma Bakanlığı’nda Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar tarafından askeri törenle karşılandı. Yapılan resmi açıklamaya göre iki bakanın başkanlık ettiği heyetler arası görüşmelerde, iki ülke arasındaki güvenlik ve savunma konularında istişareler gerçekleştirildi. Türkiye ile Kamboçya arasında savunma sanayi alanında henüz bir iş birliği kayıtlara geçmiş değil. Bununla beraber, Haziran tarihinde ASELSAN’dan yetkililerin Kamboçya Büyükelçisi Meas Kim Heng tarafından ağırlanmasının da gösterdiği üzere, bu alandaki ziyaretler ve görüşmeler devam etmekte.
Son olarak, iki ülke arasındaki toplumsal ilişkiler de gelişmeye açık bir alan teşkil ediyor. Bu minvalde, eğitim alanında iş birliği, iki ülke yetkililerinin de üzerinde özellikle durduğu bir konu. Kamboçya Dışişleri ve Uluslararası İş Birliği Bakanı Prak Sokhonn, Şubat ayındaki ziyaretinde Kamboçyalı öğrenciler ve yetkililer için Türkiye’den daha fazla eğitim bursu temennisinde bulunmuştu. Resmi verilere göre 2019-2020 eğitim öğretim yılında, 56 Kamboçyalı öğrenci Türkiye’de eğitim görmekteydi.
Türkiye, dış politikasında bir Asya derinliği inşa etmeye matuf olarak çok sayıda bölge ülkesi ile kalıcı, kurumsal ve istikrarlı münasebetler tesis etme çabasında. Türkiye-Kamboçya ilişkileri, özellikle Türk büyükelçiliğin 2013 yılında faaliyete başlaması ve büyükelçiler Sayın İlhan Kemal Tuğ ile görev süresi Haziran ayı itibarıyla sona eren Sayın Ayda Ünlü’nün takdire şayan gayretleri ile çok hızlı bir gelişme gösterdi. 2022 yılı ASEAN dönem başkanlığını yürüten ve kendi dış politikasında küresel bir açılım çabası sergileyen Kamboçya ile münasebetler, Yeniden Asya girişimi için yeni ve önemli bir başlangıç teşkil ediyor.
Fotoğraf: Christian Holzinger