Mayıs 2024’te Gürcistan Parlamentosu’na sunulan etki ajanlığı yasası, ülke genelinde derin tartışmalara ve kitlesel protestolara yol açtı. Yabancı etki ajanlığı olarak adlandırılan yeni yasa, sivil toplumun ülkedeki faaliyet alanını ciddi biçimde kısıtlıyor. Yasa, bütçesinin %20’sinden fazlasını yurtdışından alan sivil toplum örgütleri ve medya kuruluşlarının kendilerini “yabancı bir gücün çıkarlarına hizmet eden örgütler” olarak kaydettirmesini şart koşuyor. Bu düzenleme, ilgili kuruluşlara ağır bürokratik yükümlülükler ve hassas raporlama zorunlulukları getiriyor; uymayanları ise yüksek para cezaları ve belirsiz tanımlanmış suçlarla karşı karşıya bırakıyor.
Gürcü Rüyası Partisi, bu düzenlemenin sivil toplum kuruluşları finansmanında şeffaflığı artıracağını ve dış müdahaleleri engelleyeceğini savunuyor. Öte yandan muhalifler, yasanın Avrupa Birliği üyelik sürecindeki Gürcistan’ı demokratik normlardan uzaklaştıracağını öngörüyor. Bu çift kutuplu tartışma ise Gürcistan’da bir anda ortaya çıkmış bir gelişme değil. Ülkenin 1991’de bağımsızlığını ilan ettiği tarihten bu yana Batı ile Rusya arasındaki siyasi yönelim tartışmaları Gürcistan kamuoyunda sürüyor.
Sovyetler Birliği Sonrası Gürcistan
1991 yılında bağımsızlığını kazanan Gürcistan, uluslararası sisteme kırılgan bir devlet olarak dahil oldu. Diğer post-Sovyet ülkeleri gibi devlet inşası sürecinde zorluklarla karşılaşırken, aynı zamanda etnik bölünmeler ile mücadele etmek zorunda kaldı. Güney Osetya ve Abhazya’daki ayrılıkçı çatışmalar, iç savaş ve Rusya ile ilişkilerinde milliyetçilik ile pragmatizm arasında gidip gelen politikalar nedeniyle oldukça sancılı bir süreç yaşadı. Bölgedeki güvenlik sorunları Gürcistan’ı, uluslararası müdahaleye daha açık hale getirdi. Rusya’nın yanı sıra Avrupa ve ABD’nin de müdahil olabileceği, sivil toplumun etkin faaliyet yürütebileceği bir alan açtı.
2003 yılındaki Gül Devrimi sonrası Gürcistan, Saakaşvili liderliğinde Batı ile entegrasyonu merkeze alan bir dış politika benimsedi, NATO üyeliği ve AB ile yakınlaşma çabaları yürüttü. Ancak bu tercihler, Rusya’nın Gürcistan üzerindeki baskısını artırdı; ekonomik ambargolar, diplomatik krizler ve güvenlik alanındaki gerilimler Moskova-Tiflis ilişkilerini giderek daha çatışmalı bir hâle getirdi. Saakaşvili, bir yandan Batı ile entegrasyonu savunurken diğer yandan Moskova ile gerilimi azaltma girişimlerinde bulundu, ancak bu çabalar sonuçsuz kaldı.
Acara’da sağlanan kısmi başarıya rağmen, Güney Osetya ve Abhazya’daki barış girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. 2008’de Gürcistan’ın Güney Osetya’ya müdahalesi Rusya’nın doğrudan askeri yanıt vermesine ve ayrılıkçı bölgeleri tanımasına yol açtı. Gürcistan’ın NATO üyeliği konusundaki ısrarı ve Saakaşvili’nin Batı yanlısı söylemi, Rusya tarafından stratejik bir tehdit olarak algılandı, bu da Gürcistan’ın toprak bütünlüğü meselesini uluslararası güç dengelerinin bir unsuru hâline getirdi.
Bu süreç, Gürcistan’ın dış politika yönelimlerinde keskin dalgalanmalara yol açtı ve Tiflis’in uluslararası ittifakları pragmatik bir yaklaşımla yeniden değerlendirmesine zemin hazırladı. Saakaşvili sonrası dönemde Gürcistan, Batı ile yakın ilişkileri sürdürme iddiasına rağmen, Rusya’nın bölgesel etkisini dengeleme konusunda daha temkinli bir strateji benimsedi. Bugün etki ajanlığı yasasına dair tartışmalar, Gürcistan’ın geçmişte Batı’ya yöneliminden geri adım atıp atmadığı ve Rusya ile yeni bir denge arayışında olup olmadığı sorularını gündeme getirdi.
Gürcü Rüyası Partisi’nin Otoriterleşme Süreci
Gürcü Rüyası Partisi Ekim 2012’de iktidara gelerek Mihail Saakaşvili dönemini sonlandırdı. Yeni iktidar, seçim kampanyasında ülkenin Batı ile entegrasyonu rotasını sürdürme sözü verirken aynı anda Rusya ile gerilimleri azaltma vaadinde bulundu. Bu strateji, 2008’de Rusya ile yaşanan savaşın bir daha tekrarlanmaması için “pragmatik” bir denge arayışı olarak sunuldu.
Gürcü Rüyası hükümeti ilk yıllarda Avrupa ile yakınlaşma adımları attı. Haziran 2014’te Avrupa Birliği ile Ortaklık Anlaşması imzalandı ve 2015’te ülkede bir NATO eğitim merkezi açıldı. Parti yöneticileri, iktidarlarının ilk döneminde AB üyelik sürecine destek verdiklerini ve NATO’ya üyelik hedefini koruduklarını vurgulayarak halkın büyük çoğunluğunun Batı yanlısı tercihine uygun söylemler benimsedi.
Hükümetteki ilk yıllarının aksine Gürcü Rüyası Partisi devam eden yıllarda otoriter politikalar benimsedi. Bu politikalar, Rustavi 2 televizyonu davasıyla gün yüzüne çıktı ve bekleneceği üzere ilk olarak medya üzerinde yoğunlaştı. Devam eden yıllarda ise özel kanallar da kutuplaşarak siyasal bir yarığın oluşmasında etkili oldu.
Bu süreç tabii ki medya ile sınırlı kalmadı. Sivil toplum kuruluşlarına yönelik baskıların artması da bu dönemde görüldü. Nitekim, sivil toplum Batı ile ilişkilerin merkezinde yer alan, Avrupa Birliği aracılığıyla liberal demokrasinin savunulduğu bir alana dönüştü. Gürcü Rüyası Partisi’nin kurucusu Bidzina İvanişvili, 2023’te yaptığı bir konuşmada sivil toplum aktörlerini “sahte elitler” ve ülkede devrim kışkırtıcıları olarak niteleyerek hedef aldı.
Hükümet elindeki iktidar araçlarını sivil toplum aleyhine kullanmaktan çekinmedi. Gürcü Rüyası Partisi, ülkedeki güçler ayrılığı ve denge-denetleme mekanizmalarını erozyona uğrattı. Yargı üzerinde kurulan tahakküm bunun bir örneği oldu. 2021 yılında önce Birleşik Ulusal Hareket lideri Nika Melia’nın tutuklanması, sonra ise eski Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili’nin hakkında yürütülen davalar sonucunda hapse atılmasıyla daha da görünür hale geldi. Yani, Gürcü Rüyası Partisi siyasal alanı tasarlayarak, eşitsiz ve demokratik olmayan bir sistemi tesis etti. Bu durum, Haziran 2022’de Avrupa Birliği adaylık statüsüne geçişini engelledi, 2023’te ise ABD Dış İşleri Bakanlığı’nın Gürcü hakimler ve savcılarına vize kısıtlaması getirmesiyle uluslararası bir yaptırımla sonuçlandı.
Halihazırda Gürcistan topraklarının yaklaşık %20’si Rusya işgali altındayken Gürcistan’ın Rusya’dan bağımsız politikalar yürütmesi beklenemez. Ukrayna Savaşı da bu noktada önemli bir gösterge oldu. Gürcü Rüyası Partisi Rusya’ya açıktan bir eleştiri getirmedi. Nitekim, bu dönemden itibaren ticari ilişkilerini artırdı. 2022 yılında Gürcistan’ın Rusya’ya yönelik ihracatı %6,8 artarak 652 milyon dolara ulaşırken, Rusya’dan ithalat ise %79 gibi yüksek bir artışla 1,8 milyar dolara yükselerek son on altı yılın en yüksek seviyesine ulaştı.
Sonuç olarak, Gürcistan’daki etki ajanlığı yasasının ortaya çıkışını daha iyi anlamak için ülkenin Sovyet sonrası dönemdeki siyasi gelişmeleri ile Batı ve Rusya ile olan ilişkilerini bütünlüklü olarak değerlendirmek gerekiyor. Gül Devrimi, 2008 Rusya işgali ve Avrupa Birliği üyelik süreci gibi dönüm noktaları, tarihsel olarak kısa ancak oldukça yoğun bir zaman dilimini kapsıyor.
Nüfusu yaklaşık 3,7 milyon ve gayrisafi milli hasılası 30 milyar dolar olan Gürcistan, küçük ölçekli bir ülke olmasına rağmen, Avrupa Birliği ve Rusya’nın jeopolitik mücadele alanlarından biri olarak stratejik bir öneme sahip. Güçlü ve örgütlü bir sivil topluma sahip olmasına karşın, toplumsal kutuplaşma ve artan otoriter yönetim eğilimleri, ülkenin demokratikleşme sürecini kırılgan hâle getirmekte ve siyasette sürekli gerilimlere yol açmakta.
Etki Ajanlığı Yasası da bu otoriterleşme eğilimlerini kuvvetlendirerek ülkenin demokratikleşme adına son umudu olan sivil toplum alanını bastırmak için, Rusya’daki benzer yasa gibi işlev görüyor. Bu nedenle de bu yasaya Gürcü halkı “Rus Yasası” adını takmış bulunuyor.
Kaynaklar:
Panchulidze, E. and Youngs, R. (2025). “The Source of Georgia’s Democratic Resilience.” Journal of Democracy, vol. 36 no. 1, p. 123-134.
Matsaberidze, D. (2015). Russia vs. EU/US through Georgia and Ukraine. Connections, 14(2), 77–86. http://www.jstor.org/stable/26326399
Spetschinsky, L., & Bolgova, I. V. (2014). Post-Soviet or Post-Colonial? The relations between Russia and Georgia after 1991. European Review of International Studies, 1(3), 110-122.
https://www.hrw.org/news/2017/03/08/georgia-media-freedom-risk#:~:text=“A%20government
https://www.rferl.org/a/georgian-us-eu-relations-georgian-dream-elections/33040274.html