Avrupa Gündemi Bülteni (18-31 Ekim 2024)
Ekim ayında Moldova’da hem cumhurbaşkanlığı seçimi hem de Avrupa Birliği referandumu yapılırken, Gürcistan’da da tartışmalı bir parlamento seçimi meydana geldi. Avrupa Birliği genişleme raporunda bu iki ülkedeki gelişmeler, yapılan seçimlerin sonuçları üzerinden değerlendirildi.
Avrupa Komisyonu Genişleme Raporu
Avrupa Komisyonunun 2024 Genişleme Raporu bu hafta yayınlandı. Avrupa Birliği’ne aday ülkelerin değerlendirmelerini, ülkelerin kaydettiği ilerlemeleri içeren raporda Türkiye de dahil olmak üzere 10 ülkeye yer veriliyor. Bu ülkeler; Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya, Sırbistan, Gürcistan, Moldova, Ukrayna ve Türkiye.
Basın açıklamasının Türkiye kısmında Komisyon, Türkiye’nin iyi bir partner ülke olduğunu söylerken Türkiye’deki hukukun üstünlüğü ve insan hakları konularından tedirginlik duyduklarını da belirtiyor. Zaten 2018’de müzakere fasıllarının durdurulmasının nedenleri olarak da aynı sebepler sunulmuştu. Türkiye için AB konusunda şimdilik bir değişiklik yok gibi gözüküyor.
Gelin bu rapor vesileyle listede yer alan ve bu ay seçimlerin yapıldığı iki ülkeyi, Moldova ve Gürcistan’ı derinlemesine inceleyelim.
Moldova’da Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve Referandum
Moldova’da 20 Ekim’de AB referandumu ve cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı. Daha önce de bültende konu edindiğim gibi 2022’de AB’ye adaylık başvurusu yapan Moldova’nın adaylık müzakerelerinin başlamasına 2023 AB Liderler Zirvesinde karar verilmişti.
Yapılan referandumda Moldova’nın AB üyeliği hedefinin anayasaya eklenmesi konu ediliyordu. Referandum sonuçlarına göre çok az bir farkla, %50,3 ile “evet” oyu kazandı. Cumhurbaşkanlığı seçiminde ise hiçbir aday %50’yi geçemediği için ikinci tura gidildi ve ikinci tur seçimleri de 3 Kasım tarihinde gerçekleşecek.
Cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk tur sonuçlarına göre, halihazırda cumhurbaşkanı olan PAS (Eylem ve Dayanışma) partisinden Maia Sandu %42 ile birinci oldu. Sandu, ikinci turda kazanma ihtimali en yüksek olan aday.
Sandu’nun geçmişine bakacak olursak kendisi Harvard mezunu bir ekonomist, ancak siyasete de yabancı bir isim değil. Önceden eğitim bakanlığı yapmış ve kısa bir süreliğine de olsa Moldova’nın başbakanlığını yrütmüştü. AB yanlısı olan Sandu kendi sosyal medya hesabından “AB üyeliği, tüm vatandaşlarımız için barışa, refaha ve daha iyi bir hayata giden yolumuzdur” demişti.
Sandu, AB üyeliğini anayasaya ekleyerek aslında ileride gelebilecek olası bir AB karşıtı ve/veya Kremlin yanlısı bir hükümetin Moldova’yı AB yolundan geri döndürememesi için hukuki bir önlem de almaya çalışıyor.
Referandumun önemli olmasının başka bir nedeni de halkın desteğini alabilmek. Sandu, AB üyeliğini böylelikle halkın kararına dayandırarak siyaset arenasında meşrulaştırabilecek. Ancak burada hatırlatmakta yarar var ”evet” oyu kıl payı bir şekilde kazandı. Halkın %50’den fazlası AB yanlısı olabilir ama %49,7’si de AB üyeliği hedefinin anayasaya girmesine bir o kadar karşı.
Moldova ve Genişleme Raporu
Hazır referandum da yapılmışken AB Komisyonu genişleme raporunda Moldova’nın AB yolunda nasıl bir ilerleme kaydettiğine bakalım. Basın açıklamasında da dile getirildiği üzere Moldova’nın Avrupa Birliği müktesebatına uyum sağlama konusuna Komisyonun genel olarak olumlu baktığını söyleyebiliriz.
Açıklamanın devam eden kısmında da Komisyon, eğer “Moldova koşulları sağlamaya devam ederse 2025’in başlarında müzakere fasıllarına başlanılmasını umduğunu” da dile getirdi.
Ancak burada hatırlatmakta yarar var, bu çok uzun süren bir süreç. Ülkenin her konuda AB’nin çizdiği çerçeveye ve kurallara uyuyor olması lazım. Bu yüzden Moldova’nın önünde uzun bir yol var. AB’ye en son katılan ülke olan Hırvatistan’ın AB üyesi olması, başvurusundan itibaren 10 yıl sürmüştü, ki bu 10 yılın 6 yılı da müzakere görüşmeleri ile geçmişti.
Gürcistan’da Olaylı Seçim
26 Ekim’de Gürcistan’da parlamento seçimi yapıldı. Bu seçim dünya basınının uzun zamandır takip ettiği bir seçimdi. Hatırlarsanız, Gürcistan’da 2023 yazında meclise teklif edilen etki ajanı yasası yüzünden halk sokağa dökülmüştü.
2012’den beri iktidarda olan Gürcü Rüyası partisi, aslında ilk kurulduğunda Batı yanlısı ve merkez sol bir partiydi. Ancak başta da dile getirdiğim gibi etki ajanı yasası ve geçtiğimiz aylarda çıkan LGBTİ karşıtı yasa, AB’nin aday ülkelerinden beklediği uyum çerçevesine uymuyor.
Seçimlere bakacak olursak, seçim gecesi Batı medyasına düşen ilk haberler aslında Gürcü Rüyası’nın %50’yi geçemediği yönündeydi. Ancak resmi kurumlardan gelen veriler ile birlikte Gürcü Rüyası’nın %54 ile birinci parti olduğu duyuruldu. Seçimin ikinci partisi ise %11 ile Değişim için Koalisyon (CfC) oldu.
Ancak seçim hemen o gece bitmedi, muhalefet seçimlerde usulsüzlük olduğunu iddia etti. Muhalefete yakın olan Cumhurbaşkanı Salome Zourabichvili ise seçimlerin “Rusya’nın özel operasyonuna” maruz kaldığını söyledi ve daha sonra da halkı, oylarını savunmak için sokakta seçim sonuçlarını protesto etmeye davet etti.
Batı dünyasından ve Gürcistan halkından gelen tepkiler sonrası bu hafta oylar yeniden sayıldı ancak sonuç yine değişmedi. Gürcistan Rüyası birinci parti oldu ve meclis çoğunluğunu elde etti.
Gürcistan ve Genişleme Raporu
2023 yılında Gürcistan’a AB üyeliğine aday ülke statüsü verilmişti. Fakat 27 Haziran’da yapılan Avrupa Birliği Liderler Zirvesinin çıktılarına göre, yukarıda bahsettiğim etki ajanı düzenlemesinin yasalaşması nedeniyle AB, Gürcistan’ın üyelik görüşmelerini durdurmaya karar vermişti.
Genişleme raporunun basın açıklamasında Gürcistan’ın attığı adımlar nedeniyle AB’ye katılım sürecinin durdurulduğu ifade edildi. 26 Ekim’de yapılan seçimlerde halkın güvenini sarsacak ve seçim güvenliğini şüpheye düşürecek olaylar nedeniyle de Komisyon, Gürcistan için daha önceden de önerdiği gibi yapısal bir seçim reformu önerisi yaptı.
Gürcistan’da son zamanlarda geçen yasalar ve seçimler ile ilgili oluşan güvensizlik, Gürcistan’ın AB yoluna taş koymuş gibi gözüküyor. İktidarda bir değişiklik olmadığını da göz önünde bulundurursak Gürcistan’ın AB üyeliği süreci en azından yakın bir geleceğe kadar rafa kalktı.