[voiserPlayer]
Türkiye, 100. yılında tarihinin en önemli seçimlerinden birine doğru gidiyor. Bu seçimde muhalefetin en önemli iddiası; yaşanan siyasal, ekonomik ve sosyal krizin nedeni olarak gösterilen başkanlık sisteminden, güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçmektir. Bunun için mecliste; muhalefetin ya 360 milletvekilini kazanıp, anayasa değişikliğini referanduma götürmesi ya da 400’den fazla milletvekilini kazanıp anayasa değişikliğini mecliste yapması gerekmektedir. Ancak, son bir yıldır anketlerde görülen tablo, ne Cumhur İttifakı’nın ne de Millet İttifakı’nın TBMM’de 301’i sağlayamayacağı şeklindedir.
Bundan dolayı 2022 Nisan ayında Cumhur İttifakı, kendi lehine olacak şekilde 2018’deki seçim sistemi kanununu revize etti ve ittifak içi artık oylar kaldırıldı. Böylelikle ittifaklar, %7’yi geçmeleri halinde artık sadece barajı sıfırlayan bir modele dönüşmüş oldu.
Seçim Sistemleri
Demokratik ülkelerde seçim sistemleri, yapılan seçimlerde kullanılan kurallar ve yöntemler bütünüdür. Bu sistemler, seçimlerin nasıl yapıldığı, oy kullanma ve sayma kuralları, seçim bölgelerinin belirlenmesi ve seçimlerin sonuçlarının nasıl belirlendiği gibi birçok faktörü içermektedir. Seçim sistemleri, ülkedeki seçmenlerin siyasi parti ve aday tercihlerini yansıtmak için tasarlanır.
2018 Öncesi D’Hondt Seçim Sistemi
D’Hondt sistemi, 1965 Seçimlerindeki Milli Bakiye sistemi haricinde, 1961’den bu yana kullanılmaktadır. 1982 Anayasası ile birlikte önce genel ve bölgesel %10 barajı, ardından da sadece ulusal %10 seçim barajı uygulaması ile Türkiye’deki seçimlerde D’Hondt sistemi kullanılmıştır.
D’Hondt sistemini kısaca, “partiler her bir milletvekili çıkardıkça aldıkları oy yarıya iner ve sırasıyla en yüksek oyu olan partiler milletvekilliklerini alırlar” şeklinde açıklayabiliriz.
X kentinin 3 milletvekili vardır. Seçimlere A, B, C ve D partileri girmiştir. A Partisi 90.000 oy, B Partisi 20.000 oy, C Partisi 70.000 oy ve D Partisi ise 40.000 oy almıştır.
Buna göre; A Partisi: 2 vekil, C Partisi 1 vekil çıkartırken; B ve D Partileri vekil çıkaramaz.
2018’teki İttifaklı D’Hondt Seçim Sistemi
16 Mart 2018’de seçim sisteminde değişikliğe gidilerek, partilere ittifak yapma imkânı getirildi. 2018’deki seçim sistemine göre milletvekili hesaplaması yapılırken önce ittifaklar birer parti gibi değerlendirilecek ve ittifakın kazandığı milletvekili sayısı, ittifak içerisindeki oy oranlarına göre yeniden D’Hondt sistemiyle hesaplanarak dağıtılacaktır. Bununla beraber bir ittifakın toplamı %10’u geçtiyse, ittifak içerisindeki tüm partiler barajı geçmiş kabul ediliyordu. Bu sebepten 2018’de %9,96 oy alan İYİ Parti ve %1,34 oy alan Saadet Partisi, Millet İttifakı sayesinde %10 seçim barajından muaf bir şekilde mecliste temsil edilmeye hak kazanmıştır.
2018’deki İttifaklı D’Hondt sistemine kısaca bakarsak;
X kentinin 5 milletvekili vardır. Seçimlere A, B, C, D, E partileri girmiştir. A ve B Partisi seçimlere X İttifakıyla, C ve D Partisi ise seçimlere Y İttifakı ile girmiştir. A Partisi 200.000 oy, B Partisi 35.000 oy, C Partisi 50.000 oy, D Partisi ise 20.000 oy ve E Partisi de 55.000 oy almıştır. Öncellikle X İttifakı tek bir partiymiş gibi kabul edilerek vekil hesabı yapılır.
- Bundan dolayı 1. milletvekilini 235.000 oy alan X İttifakı çıkarmış olur ve X İttifakı içerisinde A Partisinin oy sayısı ikiye bölünerek 100.000’e iner.
- İkinci milletvekili için en yüksek oyu olan ittifaka bakılır. 135.000 oyu ile en yüksek ittifak olan X İttifakı 2. milletvekilliğini kazanır ve ittifak içerisindeki A Partisinin oyu, milletvekilliğini kazandığı için tekrar 2’ye bölünerek 50.000’e iner.
- Üçüncü milletvekilliği için tekrar en yüksek oya sahip ittifaka bakılır. X İttifakı 85.000 ile diğer ittifaklardan fazla oy aldığı için 3. vekili de kazanır ve A Partisinin oyu bir kez daha 2’ye bölünerek 25.000’e iner.
- Dördüncü milletvekilliği için en yüksek oya sahip ittifaka bakılır. Y İttifakı’nın 70.000 oyu olduğundan dolayı ittifak içi en yüksek oya sahip olan C Partisi tarafından bir milletvekilliği kazanılır ve C Partisinin oyu ikiye bölünerek 25.000 olur.
- Normalde 2018’deki ittifaklı D’Hondt sistemi olmasaydı 4. milletvekilini kazanan 50.000 oya sahip C Partisi değil, ittifaksız olan 55.000 oyu ile E Partisi kazanmış olacaktı. Ancak ittifakların getirdiği, tüm partilerin ittifak ile tek bir parti gibi değerlendirilmesi ve vekilliğin bu şekilde dağıtılması ile milletvekilliğini E Partisi yerine Y İttifakı’ndan C Partisi kazanmış oldu.
- Son olarak, beşinci milletvekili için tekrar en yüksek oya sahip ittifaka bakılır ve X İttifakı’ndan B Partisi 35.000 oyu ile bir vekil kazanmış olur.
- Böylelikle X İttifakı’ndan A Partisi 3, B Partisi 1 olmak üzere 4 vekil kazanırken Y İttifakı’ndan C Partisi 1 vekil kazanır. E Partisi ise normalde bir vekil kazanabilecekken ittifaklar dolayısıyla 55.000 oyu ile vekil çıkaramamıştır.
Yeni Seçim Sistemi
6 Nisan 2022 tarihinde yasalaşan yeni seçim sistemi ile 2018’deki ittifak içi artık oylar kaldırılmış ve ulusal seçim barajı %10’dan %7’ye çekilmiştir. Böylelikle, ittifak sadece ulusal barajdan muafiyet sağlayan bir mekanizmaya dönüşmüştür. Ayrıca artık oylar kaldırıldığından dolayı ittifak ile fazladan vekil kazanma veya minör partilerin vekil kazanma ihtimali ortadan kalkmıştır.
Bu iki tablo 2018’deki ittifaklı D’Hondt sistemi ile 2023 Seçimlerine giderken uygulanacak seçim sistemi arasındaki farkı göstermektedir.
Birinci tablo 2018’deki İttifaklı D’Hondt seçim sistemini içerir. 3 milletvekili çıkaran bir ilde (A Partisi, B Partisi) X İttifakı olarak, (C Partisi, D Partisi, E Partisi) Y İttifakı olarak ve F Partisi ise ittifaksız bir şekilde seçimlere girmiştir.
Buna göre; X İttifakı’ndan A Partisi 2 vekil, Y İttifakı’ndan C Partisi 1 vekil çıkarırken seçimlere ittifaksız giren F Partisi vekil çıkaramaz.
İkinci tablo ise 2022’de değiştirilen yeni seçim sistemini içerir. 3 milletvekili çıkaran bir ilde (A Partisi, B Partisi) X İttifakı olarak, (C Partisi, D Partisi, E Partisi) Y İttifakı olarak ve F Partisi ise ittifaksız bir şekilde seçimlere girmiştir.
Buna göre; X İttifakı’ndan A Partisi 2 vekil, F Partisi 1 vekil çıkarırken; Y İttifakı herhangi bir vekil çıkaramaz. Esasen, yeni seçim sistemi ile birlikte aslında 2018 öncesi seçim sistemine dönülmüştür. 2018 öncesi seçim sistemi ile bugünkü sistemin önemli iki farkı ise ulusal barajın %10’dan %7’ye düşürülmesi ve bir ittifakın içindeki parti veya partilerin %7’yi geçerlerse ittifakın içindeki tüm partilerin %7’yi geçmiş kabul edilmesidir.
51 İl Özelinde Ortak Liste Çalışması
2023’ün Şubat ayı anket ortalamalarına göre Cumhur İttifakı ile Millet İttifakı başa başalar. Eğer ittifaklar ortak liste stratejisini yürütmezler ve 14 Mayıs’a kadar benzer bir tablo devam ederse, TBMM’de hiçbir ittifakın çoğunluğu sağlayamadığı bir meclis görüntüsü ile karşılaşacağız.
Bu çalışma, Millet İttifakı’nın mecliste hem çoğunluğu sağlaması hem de anayasayı değiştirmek için referanduma götürme sayısı olan 360’ı yakalaması için tek liste olarak seçimlere gidilmesi halinde oluşacak meclis yapısını ve Millet İttifakı’nın ortak liste ile fazladan kaç milletvekili kazanacağını göstermektedir. Hazırlanan simülasyonlar 30 büyükşehrin haricindeki 51 ili kapsamaktadır. Bu 51 ilin toplam vekil sayısı ise 165’tir.
Çalışma il bazlıdır ve Millet İttifakı’nın ildeki en güçlü partisi veyahut o kentin sosyolojisine en uygun parti temel alınarak ortak liste etrafında girilebilecek parti belirlenmiştir. 51 ilin 23’ünde İYİ Parti’nin listelerinden, 20 ilde CHP listelerinden ve kalan 8 ilde de Millet İttifakı’nın kalan dört partisi içerisinde en majör parti olarak sayılabilecek DEVA Partisi listelerinden seçime girilmesi önerilmektedir.
Bu çalışma sadece 51 ili kapsadığından dolayı Millet İttifakını oluşturan partiler, 30 büyükşehirdeki 450 milletvekilinde maksimum milletvekili kazabilmek için ortak listelerle seçime girebileceği gibi her parti kendi listeleriyle de seçime girebilirler. Her partinin kendi listesi ile seçime girmesi durumunda Gelecek ve Saadet Partileri, 51 ilin en az 11’inde sembolik olarak ayrı bir liste oluşturmalıdır.
Hazırlanan bu çalışmada; AKSOY, ALF, AREDA SURVEY, İSTANBUL EKONOMİ ARAŞTIRMA, OPTİMAR, ORC ve TEAM gibi anket firmalarının Şubat 2023’te yayınlamış oldukları anketlerin ortalaması alınmış ve il bazlı simülasyonlar oluşturulmuştur.
Oluşturulan simülasyonlar, il bazında partilerin oy oranlarını ve oy sayılarını, ittifakların oy oranlarını ve oy sayılarını gösterir. Ayrıca il bazında hangi parti ve ittifakın kaç milletvekili kazandığı anlaşılmaktadır.
Grafikte 51 ilin toplam vekil sayısı olan 165 vekilin, her partinin kendi listeleri ile seçime girmesi sonrası oluşan dağılımı ve her ittifakın tek liste olarak seçime girip, Millet İttifakı’nın +1 vekil çıkartması için elde etmesi gereken ilave oylar sonrası oluşan dağılımı göstermektedir.
Grafik-1: Her partinin kendi listeleri ile seçime girmesi sonrası oluşan tablo;
- Cumhur İttifakı: 90 milletvekili
- Millet İttifakı: 48 milletvekili
- Emek ve Özgürlük İttifakı: 27 milletvekili
Grafik-2: Her ittifakın tek liste olarak seçime girmesi sonrası oluşan tabloysa;
- Millet İttifakı: 100 milletvekili
- Cumhur İttifakı: 46 milletvekili
- Emek ve Özgürlük İttifakı: 19 milletvekili
Çalışmanın ana amacı olan ortak liste ile seçime gidilmesi sonrası, yine il bazında milletvekili sayısındaki değişimin Millet İttifakı’nın lehine olduğu görünmektedir. İl bazlı olarak Millet İttifakı’nın ortak liste halinde seçime girmesi ve Cumhur İttifakı’ndan ilave olarak bir miktar daha oy elde etmesi sonucunda Millet İttifakı’nın milletvekili sayısı artarak, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği için gereken 360 vekile doğru muhalefet, parlamentoda önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Bu kısımda Millet İttifakı’nın 51 ilde tek liste olarak seçime girmesi sonrası, iller düzeyinde nasıl bir çalışma ile kaç milletvekilini kazanabileceğini göreceğiz.
Millet İttifakı’nın 51 İlde Tek Liste Olarak Seçime Girmesi Sonrası En Az Bir Vekillik Kazanılan İller
Millet İttifakı’nın 51 İlde Tek Liste Olarak Seçime Girmesi ve Cumhur İttifakı’ndan + %5’lik Oy Kazanması Sonrası Ekstra Bir Vekillik Daha Kazanılan İller
Millet İttifakı’nın 51 İlde Tek Liste Olarak Seçime Girmesi ve Cumhur İttifakı’ndan + %10’luk Oy Kazanması Sonrası Ekstra Bir Vekillik Daha Kazanılan İller
Millet İttifakı’nın 51 İlde Tek Liste Olarak Seçime Girmesi ve Cumhur İttifakı’ndan + %15 ve üstü Oy Kazanması Sonrası Ekstra Bir Vekillik Daha Kazanılan İller
Hazırlanan çalışmaya il bazlı olarak incelemek için ilgili Notion linkine tıklayınız:
https://sberatunal.notion.site/9880c40963d0421586723637527b4592?v=fbf35fa91d97405fa27fad5f4a0f280f