Daktilo 1984Daktilo 1984
    • Hakkımızda
    • İletişim
    • E-Bültene Abone Ol
    Facebook Twitter Instagram Telegram
    Twitter Facebook YouTube Instagram WhatsApp
    Daktilo 1984Daktilo 1984
    Destek Ol Abone Ol
    • İZLE
      • Çavuşesku’nun Termometresi
      • Varsayılan Ekonomi
      • 2’li Görüş
      • İki Savaş Bir Yazar
      • Yakın Tarih
      • Mayhoş Muhabbetler
      • Tümünü Gör
    • OKU
      • Yazılar
      • Röportajlar
      • Çeviriler
      • Asterisk2050
      • Yazarlar
    • DİNLE
      • Çerçeve
      • Zedcast
      • Tuhaf Zamanların İzinde
      • SenSensizsin
      • Tümünü Gör
    • D84 FYI
      • Hariçten Gazel
      • Avrupa Gündemi
      • ABD Gündemi
      • Altüst
    • D84 INTELLIGENCE
      • Kitap Yorum
      • Göç Sorunu
      • Başkanlık Sistemi Projesi
      • Devlet Kapasitesi Liberteryenizmi
      • Herkes için Siyaset Bilimi
      • Yapay Zeka
    Daktilo 1984Daktilo 1984
    Anasayfa » İran Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Ardından: Yeni Dönem Eski Düzen
    Forum

    İran Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Ardından: Yeni Dönem Eski Düzen

    Nail Elhan13 Temmuz 20218 dk Okuma Süresi
    Paylaş
    Twitter Facebook LinkedIn Email WhatsApp

    [voiserPlayer]

    İran, ülkenin son 30 yıldır Rehber’i olan Ayetullah Ali Hamaney’in ilerleyen yaşının ve halefinin kim olacağının tartışıldığı ve uluslararası yaptırımların gölgesinde ekonominin iyice bozulduğu bir dönemde 18 Haziran 2021 tarihinde cumhurbaşkanlığı seçimlerine gitmiştir. Yapılan seçimlerin kazananı, sürpriz olmayan bir şekilde yargı erki başkanlığı görevini yürüten ve muhafazakârlar tarafından desteklenen İbrahim Reisi olmuştur. Seçimler ve aday adayları, seçim sürecine girilmesinden itibaren İran’da bir gündem konusu olmuştur. İran’da adaylık başvurusu yapan isimler bir onama sürecine tabi tutulmaktadır. Anayasayı Koruyucular Konseyi, başvuran adayların niteliklerine göre aday olup olamayacaklarına karar vermektedir. Rehber’in kontrolündeki kurum, adaylık için başvuran yaklaşık 600 kişiden sadece yedisinin başvurusu kabul etmiştir. İddialı isimlerden önceki cumhurbaşkanlarından olan Ahmedinejad ve reformistlerin önemli temsilcilerinden Laricani’nin başvuruları ise veto edilmiştir. Böylelikle rejim, toplum mühendisliği yaparak, kazanması istenen ve kazanmaları ihtimal dışı olan toplam yedi adayı “zorunlu seçmeliler” olarak halkın önüne koymuştur. İlerleyen süreçte adaylardan bazılarının diğerleri lehine adaylıktan çekildikleri görülmüştür.

    Sürece yapılan müdahalelerin bir sonucu olarak halk sandığa gitmemiş ve seçimlere katılım, %48 civarında gerçekleşmiştir. Bu orana da ancak oy kullanma süresinin gece 02:00’a kadar uzatılması ile ulaşılmıştır. Zira oy kullanma süresinin bittiği saat olan 17:00’da katılım %37’de kalmıştır. Bu oran, Hasan Ruhani’nin cumhurbaşkanı seçildiği 2013 ve 2017’deki seçimlerde yaklaşık olarak %73’tür. Reisi, geçerli oyların %60’ından fazlasını alarak birinci olurken, ikinciliği %15 ile geçersiz oylar göğüslemiştir. Tahran ve Tebriz gibi büyük kentlerde seçimlere katılım oranı daha da düşük kalmış ve %30 civarında olmuştur. Reisi’nin seçimleri kazanmasının ardından İran’da iç politikanın nasıl şekilleneceği, dış politikada ABD ile ilişkilerin nasıl dönüşeceği ve Türkiye-İran ilişkilerinin geleceği gibi konular ülkemizde sıklıkla tartışılmıştır. Bu tartışmalardan bazıları, özellikle Türkiye ile ilişkiler konusunda, kısmen sekter bir tavırla seçimleri değerlendirirken seçim sonuçlarına ve İran’ın geleceğine dönük tarafgir bir yaklaşım içerisinde kalmışlardır. Diğer taraftan bazı çalışmaları ise sekter bir dilden uzak olmalarına karşın Türkiye-İran ilişkilerinin geleceği hususunda “devletçi” yaklaşımlardan azade kalamamış ve iki ülke ilişkilerinde pembe bir renk hâkimiyetinde tablo çizmişlerdir. Bu tartışmalara bir katkı sunması amacıyla bu çalışma ile iç politika ve dış politika konularına ilişkin görüşler paylaşılacaktır. Türkiye-İran ilişkileri konusunda ise “daha kötümser” bir yaklaşımın altı çizilecektir.

    Reisi’nin seçilmesinin iç politikadaki sonucunun İran için iki boyutlu olduğu ifade edilebilir. İlk olarak rejim, geleceğini garanti altına almak adına önemli bir sonuç elde etmiştir. Reisi’nin yaşı hayli ilerlemiş olan Rehber Ali Hamaney’in yerine hazırlandığı ve bir gelecek projeksiyonunun parçası olarak “müesses nizamın” adayı olarak belirlendiği düşünülmektedir. Bu bağlamda rejim, kendisini ileride yönetecek ismi ön plana çıkarmış ve onun seçilmesi amacıyla rakiplerini daha zayıf isimlerden seçmiştir. Daha önce Rehber Hamaney’in reformist olarak tanımlanan cumhurbaşkanları ile yaşadığı gerginliklerin ardından muhafazakâr bir ismin seçilmesi, “seçilmişler” ile “atanmışlar” arasındaki bu uçurumun kapanmasını sağlayacaktır denilebilir. Reisi bu bağlamda müesses nizamın mevcut ve yaşı ilerlemiş kadrolarının arasında genç ve geleceği olan bir isim olarak düşünülebilir. Cumhurbaşkanlığı makamı, ömrünün uzun bir kısmını yargı kurumunda geçirmiş bir ismin Rehberlik makamına hazırlanması açısından önemli olacaktır.

    Ancak, Reisi’nin seçilmesinde yapılan toplum mühendisliği ve halkın yarısının seçimlere katılmaması, bir halk hareketi sonucu ortaya çıkan 1979 yılındaki Devrim’in bir ürünü olan ve meşruiyetini kurarken sürekli halka atıf yapan bir rejim için tehlikeli de olabilecektir. Halk desteğini kaybeden devlete karşı toplumun rejimin meşruiyetini sorgulamasına yol açabilecektir. İran’da muhalefet birkaç yıl öncesinde protestolarda önemli oranda bastırılmış olsa da muhalifler düşüncelerini özellikle sosyal medya üzerinden duyurmaya devam etmektedirler. Diğer taraftan rejim, başta amacı rejimi korumak olan Devrim Muhafızları Ordusu ve diğer güvenlik güçleri ile olası eylemleri sert bir biçimde durdurabilecektir. Böyle bir durumda ahlaki üstünlüğün muhaliflerde olduğundan söz etmek gerekmektedir. Zira yönetim, Şii tarih anlatısından beslenerek kurduğu meşruiyet zeminini bu tip hamlelerle kaybetmektedir. Muhalefeti ise dış güçlerle irtibatlandırarak bastırılmasının yolunu açmaktadır. Bu noktada muhalefetin ahlaki üstünlüğünün kaynaklarına odaklanmak gerekmektedir. 1993 yılında yazdığı Class, Politics and Ideology in the Iranian Revolution adlı eserinde Mansur Moaddel, 1970’lerdeki halk hareketlerinin 1979 yılında bir devrime evrilmesini ve Şah’ın bunu engelleyememesini muhalif hareketin arkasına Şiiliğin “kullanışlı” geçmişini almasına bağlamaktadır. İran İslam Cumhuriyeti, 1979 yılında kuruluşundan bu yana iç ve dış politikasını çoğunlukla Kerbela, şehitlik, direniş, baskı ve zulüm gibi kavramlarla donatılmış Şii geçmişini referans göstererek inşa etmektedir. Bugün bu söylemlerin ya da İran’ın Suriye’de, Yemen’de veya Lübnan’da izlediği politikaların –her ne kadar buralardaki operasyonlar ve verilen destekler yine bu söylem üzerine bina edilse de- halk nezdinde aynı karşılığı bulamamaktadır.

    Dış politika alanında ise Reisi’nin ötesinde bir politika yapım süreci işlemektedir. Dış politikanın İran’daki ana unsuru Rehber olmakla birlikte, Orta Doğu söz konusu olduğunda Devrim Muhafızları Ordusu da önemli bir aktör olarak ortaya çıkmaktadır. Reisi’nin dış politika alanında herhangi bir tecrübeye sahip olmaması –ki seçim öncesi tartışmalarda bu daha belirgin hale gelmiştir- politika yapımının bu aktörler tarafından sürdürüleceği sonucunu getirmektedir. Bunun anlamı da İran’ın bölgedeki mevcut politikalarının belki daha da sertleşerek süreceği anlamına gelmektedir. İran, özellikle son 20 yılda bölgedeki devlet dışı aktörlere büyük yatırımlar yapmıştır. ABD ile ilişkiler söz konusu olduğunda Obama Dönemi’nde imzalanan, ancak Trump Dönemi’nde rafa kaldırılan anlaşmanın tekrar sağlanabileceği hususunda şüpheyle yaklaşmak gerekmektedir. Her ne kadar İran anlaşmaya dönmeye olumsuz değilse de bunu mümkün olan en iyi şekilde yapmak isteyecektir. Diğer taraftan İran’ın tek taraflı isteğinin bir sonuç getireceğini düşünmemek gerekir. ABD’nin anlaşmaya yeniden dönmek konusunda öncelikle ülke içerisindeki Demokratlar ile Cumhuriyetçiler arasındaki anlaşmazlığı çözmesi ve İsrail’in çekincelerini gidermesi gerekmektedir. Bu noktada, İran’a uygulanan yaptırımların ABD için bir koz olduğu vurgulanmalıdır. İran’ın yaptırımlardan da kaynaklı olarak içerisinde bulunduğu ekonomik darlık, mevcut siyasi konjonktürle de birleşince devlet ve toplum arasındaki mesafeyi açmaktadır. Bu çerçevede, bir yandan rejime karşı yükselen seslerin, diğer taraftan yurtdışına çıkan insan ve maddi kaynağın göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Son yıllarda sadece Türkiye’ye taşınan ve burada vatandaşlık alan İranlı sayısı artmaktadır. Bu, İran için tehlikeli bir sürece işaret etmektedir. Rejim hem toplumsal meşruiyet zeminini kaybetmekte hem de maddi ve beşeri kayıp yaşamaktadır. ABD’nin İran’ı yaptırımlar nedeniyle baskı altında tutmasının sebebi budur. 

    Türkiye bağlamında bakıldığında İran ile ilişkiler, Türkiye’nin öncelik verdiği dış politika alanlarından biridir. Zira Cumhurbaşkanı Erdoğan, seçimlerin ardından Reisi’yi arayarak tebrik eden ilk devlet başkanlarındandır. Türkiye-İran ilişkilerinde üç temel, “geleneksel” ve önemli tarihsel, siyasi, sosyal ve kültürel dinamik mevcuttur. Bunlar laik rejim-şeriat rejimi ikilemi, Sünni-Şii gerginliği ve İran’da yaşayan Türk nüfusun Türkiye’de zaman zaman hatırlanmasından ve iki ülkenin de vatandaşları olan Kürtlerin zaman zaman birbirleri aleyhinde kullanılmalarından neşet eden ulus aşırı etnisite sorunudur. Suriye İç Savaşı’nın başlaması ile birlikte bu dinamiklere İran’ın yayılmacılığından mülhem etki alanı rekabeti de eklenmiştir. Ancak, son çeyrek asırda Türkiye’de yaşanan dönüşümler, bu geleneksel sinir noktalarının gündemden büyük oranda düşmesi ile sonuçlanmıştır. Gelecek dönemlerde Türkiye ile İran arasındaki ilişkilerin belirleyicisi olan temel meseleler, yaptırımlar, ticaret yolları ve başta Orta Doğu olmak üzere sıcak çatışma bölgeleri olacaktır. Bu alanlara bağlı olarak Ankara ve Tahran arasındaki ilişkiler sınırlı iş birliği, artan rekabet ve dolaylı yollardan çatışma şeklinde gelişecektir. Ekonomik ilişkiler, iki ülke arasında özellikle 1979’daki İran Devrimi’nden bu yana önemli olmuştur ve gelişmiştir. Ankara, Devrim’in ardından uluslararası alandan izole olan İran’ın pozisyonundan 1980-1988 arasındaki Irak-İran Savaşı’ndan bu yana faydalanmıştır. İki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin bu açıdan devam edeceğini söylemek mümkündür.

    Ancak, dış politika alanında var olan sorunlar –belki de artarak- devam edecektir. İki ülke özellikle Orta Doğu, Kafkaslar ve Orta Asya’daki faaliyetleri nedeniyle rakip durumdadırlar. Türkiye’nin bu bölgelerdeki faaliyetleri İran’ı ciddi bir biçimde rahatsız etmektedir. İranlı yetkililer zaman zaman açıkça Türkiye’yi eleştirmektedirler. Her ne kadar Suriye’de Türkiye, İran ve Rusya tarafından Astana süreci boyunca bir denge oluşturulmuşsa da orada Türkiye’nin varlığı, İran tarafından tehdit olarak görülmektedir. Reisi Dönemi’nde bu politikanın değişeceğini beklememek gerekmektedir. İran’ın Esad’a verdiği destek, Ankara’nın Suriye’de istikrarı sağlama ve ülkedeki Suriyelileri evlerine döndürme çabalarına engel olacaktır. Bunun Türkiye’nin iç politikasına da yansıması beklenmelidir. Türkiye’nin Irak’taki etkinliği ise Iraklı Şii devlet dışı aktörler tarafından sert bir biçimde eleştirilmektedir. Bu gruplar Ankara’yı alenen tehdit etmektedirler. Irak meselesinin bir diğer boyutu ise PKK’dır. Iraklı Şii gruplar Türkiye’nin bölgedeki operasyonlarına karşı PKK’yı desteklemeye daha meyilli bir hale gelmektedirler. Diğer taraftan Türkiye, İran’ın bölgedeki devlet dışı aktörlerle ilişkileri aracılığıyla genişlettiği etki alanından rahatsızdır. Bunun dengelenmesi amacıyla Türkiye, hem bölge devletleri hem de farklı devlet dışı aktörlerle ilişkiler kurmaktadır. Reisi Dönemi’nde dış politikada Devrim Muhafızları Ordusu’nun rolünün artacağı düşünülürse Türkiye’nin teyakkuzda kalmaya devam edeceği söylenebilir.

    Türkiye’nin Kafkasya’da Azerbaycan-Ermenistan savaşındaki konumu, İran’ı oldukça rahatsız etmiştir. Azerbaycan’ın Türkiye’den alınan askeri teçhizatla Karabağ’daki işgali sonlandırması, statükonun devamından yana olan İran tarafından eleştirilmiştir. Türkiye’nin Orta Asya’da attığı adımlar ise Türkiye-İran ilişkilerinde Orta Doğu’dan sonra yeni bir sürtüşme alanı açılmasıyla sonuçlanacaktır. Türkiye’nin Pakistan ile ilişkilerini güçlendirirken Afganistan’da sahip olacağı rol, İran ile ilişkilerde yeni gerilim hatları açacaktır.

    Sonuç olarak, Reisi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesi, İran’da özellikle dış politikada baş ile gövdenin birleşmesi olarak yorumlanmaktadır. Bu durum, İran’ın bölgesel konularda mevcut durumun devamını isteyeceğini ve bunun için de farklı aktörlerle ilişkiler geliştirerek genişlettiği etki ve nüfuz alanını koruyacağını düşündürmektedir. Türkiye’nin İran’a karşı en önemli stratejileri, bir taraftan onu devlet ya da devlet dışı farklı aktörlerle dengelerken diğer taraftan İran’ın da dâhil edilebileceği bölgesel iş birlikleri yaparak onu kontrol altında tutmak olacaktır.

    Bu tartışmayı bir soru ile bitirmek yerinde olacaktır. Belki de böylelikle başka tartışmalar tetiklenebilecektir. Bu da İran’daki son seçimlerin aktörlük sorununu göz önüne sermesidir. Örneğin Ahmedinejad, cumhurbaşkanlığı döneminin ilk yıllarında müesses nizam ile uyumlu bir politikacı olurken kısa bir süre sonra Rehber’in tepkisini çeken girişimlerde bulunmuştur. Ahmedinejad’ın bu politikaları onu bir aktör olarak ortaya çıkarırken belki de son seçimlerde adaylığının veto edilmesine de sebep olmuştur. Peki, İran’ın yeni cumhurbaşkanı İbrahim Reisi bir aktör müdür, yoksa bir memur mudur? Bu çalışmada iç ve dış politika konularının ışığı altında Reisi’nin özerk olamayacağı iddia edilmiştir. Peki, aktör olabilecek midir? 

    Fotoğraf: Hasan Almasi

    Dünya
    Paylaş Twitter Facebook LinkedIn Email WhatsApp
    Önceki İçerikHerkes için Siyaset Bilimi | Evren Çelik Wiltse | Bölüm 7
    Sonraki İçerik Peker’in İfşaatı Türkiye’de Yeni Bir Dönem mi? | Konuk: Erk Acarer | Devr-i Sabık #2

    Diğer İçerikler

    Bültenler

    ABD Gündemi: Trump’ın İlk 100 Günü, Sol Muhalefet Meydanlarda, Kamuda Tasfiyeler, Mineral Anlaşması

    10 Mayıs 2025 Emrullah Özdemir
    D84 INTELLIGENCE

    Turkey and Israel: Intense Geopolitical Rivalry from the Mediterranean to Central Asia

    8 Mayıs 2025 Reza Talebi
    Yazılar

    Savaşların Kazananı Olur Mu?

    7 Mayıs 2025 Oytun Meçik

    Yorumlar kapalı.

    Güncel İçerikler

    ABD Gündemi: Trump’ın İlk 100 Günü, Sol Muhalefet Meydanlarda, Kamuda Tasfiyeler, Mineral Anlaşması

    10 Mayıs 2025 Bültenler Emrullah Özdemir

    Turkey and Israel: Intense Geopolitical Rivalry from the Mediterranean to Central Asia

    8 Mayıs 2025 D84 INTELLIGENCE Reza Talebi

    Savaşların Kazananı Olur Mu?

    7 Mayıs 2025 Yazılar Oytun Meçik

    Dünya Gündemi: İsrail Gazze’yi Kalıcı Şekilde İşgale Hazırlanıyor

    6 Mayıs 2025 Bültenler Bahadır Çelebi

    E-Bültene Abone Olun

    Güncel içeriklerden ilk siz haberdar olun




    Archives

    • Mayıs 2025
    • Nisan 2025
    • Mart 2025
    • Şubat 2025
    • Ocak 2025
    • Aralık 2024
    • Kasım 2024
    • Ekim 2024
    • Eylül 2024
    • Ağustos 2024
    • Temmuz 2024
    • Haziran 2024
    • Mayıs 2024
    • Nisan 2024
    • Mart 2024
    • Şubat 2024
    • Ocak 2024
    • Aralık 2023
    • Kasım 2023
    • Ekim 2023
    • Eylül 2023
    • Ağustos 2023
    • Temmuz 2023
    • Haziran 2023
    • Mayıs 2023
    • Nisan 2023
    • Mart 2023
    • Şubat 2023
    • Ocak 2023
    • Aralık 2022
    • Kasım 2022
    • Ekim 2022
    • Eylül 2022
    • Ağustos 2022
    • Temmuz 2022
    • Haziran 2022
    • Mayıs 2022
    • Nisan 2022
    • Mart 2022
    • Şubat 2022
    • Ocak 2022
    • Aralık 2021
    • Kasım 2021
    • Ekim 2021
    • Eylül 2021
    • Ağustos 2021
    • Temmuz 2021
    • Haziran 2021
    • Mayıs 2021
    • Nisan 2021
    • Mart 2021
    • Şubat 2021
    • Ocak 2021
    • Aralık 2020
    • Kasım 2020
    • Ekim 2020
    • Eylül 2020
    • Ağustos 2020
    • Temmuz 2020
    • Haziran 2020
    • Mayıs 2020
    • Nisan 2020
    • Mart 2020
    • Şubat 2020
    • Ocak 2020
    • Aralık 2019
    • Kasım 2019
    • Ekim 2019
    • Eylül 2019
    • Ağustos 2019
    • Temmuz 2019
    • Haziran 2019
    • Mayıs 2019
    • Nisan 2019
    • Mart 2019

    Categories

    • Asterisk2050
    • Bültenler
    • Çeviriler
    • D84 INTELLIGENCE
    • EN
    • Forum
    • Özetler
    • Podcast
    • Röportajlar
    • Uncategorized
    • Videolar
    • Yazılar
    Konular
    • Siyaset
    • Ekonomi
    • Dünya
    • Tarih
    • Kültür Sanat
    • Spor
    • Rapor
    • Gezi
    İçerik
    • Yazılar
    • Podcast
    • Forum
    • Röportajlar
    • Çeviriler
    • Özetler
    • Bültenler
    • D84 INTELLIGENCE
    Konular
    • Siyaset
    • Ekonomi
    • Dünya
    • Tarih
    • Kültür Sanat
    • Spor
    • Rapor
    • Gezi
    Sosyal Medya
    • Twitter
    • Facebook
    • Instagram
    • Youtube
    • LinkedIn
    • Apple Podcast
    • Spotify Podcast
    • Whatsapp Kanalı
    Kurumsal
    • Anasayfa
    • Hakkımızda
    • İletişim
    • Yazarlar
    • İçerik Sağlayıcılar
    • Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları
    © 2025 DAKTİLO1984
    • KVKK Politikası
    • Çerez Politikası
    • Aydınlatma Metni
    • Açık Rıza Beyanı

    Arama kelimesini girin ve Enter'a tıklayın. İptal etmek için Esc'ye tıklayın.

    Çerezler

    Sitemizde mevzuata uygun şekilde çerez kullanılmaktadır.

    Fonksiyonel Her zaman aktif
    Sitenin çalışması için ihtiyaç duyulan çerezlerdir
    Preferences
    The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
    İstatistik
    Daha iyi bir kullanıcı deneyimi sağlamak için kullanılan çerezlerdir The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
    Pazarlama
    Size daha uygun içeriklerin iletilmesi için kullanılan çerezlerdir
    Seçenekleri yönet Hizmetleri yönetin {vendor_count} satıcılarını yönetin Bu amaçlar hakkında daha fazla bilgi edinin
    Seçenekler
    {title} {title} {title}