[voiserPlayer]
Tarih 30 Eylül 1982. Başkan Reagan yönetimi görevdedir. Mali yılın başlamasına saatler kalmasına rağmen Başkan Reagan ve Kongre, bütçe tasarısı üzerinde anlaşmaya varamaz ve federal hükümet kapanmanın eşiğine gelir.
30 Eylül akşamı Demokratlar bir bağış toplama yemeği (davet menüsündeki bir tabak 1000 ABD doları değerindedir) düzenler. Aynı akşam Başkan Reagan da tüm Kongreyi davet ederek Beyaz Saray’da bir mangal partisi tertip eder. Bu durum Demokratların düzenlediği bağış toplantısına olan katılımı düşüreceği için Demokratlar ile Başkan Reagan arasında gerilime neden olur. O gece bütçe tasarısı onaylanmazsa hükümet kapanabilir. Ancak sosyal etkinlikler politikacıların gündeminde daha önemli bir yer teşkil ettiği için tasarı onaylanamaz. Hükümet bir günlüğüne kapanmak durumunda kalır.
Tabii ki bir mangal partisi bir bütçe tasarısının Kongreden geçmesini engellemede başlı başına bir neden olamaz. Ancak söz konusu dönemin yazılı medya organlarının haberlerine göz atarsanız sürekli olarak bu mangal partisine olan vurguyu göreceksiniz. Hükümet kapanmasının ardında derin siyasi çekişmeler yoktu. Kongre üyeleri sosyal etkinliklerle meşguldü ve uzlaşma sağlanamadığı için 1 Ekim 1982 günü hükümet bir günlüğüne kapanarak, faaliyetleri askıya alındı.
Tarih 30 Eylül 2023. Federal hükümetin kapanma ihtimali tekrar gündemdedir. Hükümet kapanmasının yaşanmasına saatler kala Senatonun onayladığı geçici bütçe tasarısını Başkan Biden imzalar ve hükümet kapanmaktan kıl payı kurtulur.
Hükümet kapanması ABD siyasi gündemini neredeyse her yıl meşgul eden bir öneme sahiptir. 2023 yılı Eylül ayı boyunca da birçok platformda hükümet kapanması ihtimali üzerine birçok tartışma yapıldı. Ancak beklenen olmadı. Hükümet kapanması mekanizması (government shutdown), Türk siyasi ve mali sisteminde bulunmayan bir mekanizmadır. Dolayısıyla pek aşina olmadığımız bir olaydır. Bu kavramı/mekanizmayı biraz daha yakından incelemek, tarihsel kökenlerinden ve gelişiminden bahsetmek ve olası etkilerini ortaya koymak istiyorum.
Hükümet Kapanması Nedir?
Hükümet kapanması, Başkan ile Kongre [Kongre; Senato (100 üye) ve Temsilciler Meclisinden (435 üye) oluşmaktadır] arasında bütçe ve harcama tasarıları üzerinde meydana gelen anlaşmazlıklardan dolayı federal hükümetin faaliyetlerinin kısmen veya tamamen durması anlamına gelir. Eğer bir mali yıl başlamadan önce yasama ve yürütme erkleri arasında federal bütçe tasarısı üzerinde uzlaşı sağlanamazsa yasalara göre federal hükümetin belirli faaliyetleri belirli bir süre kapanır veya askıya alınır. Bu noktada federal kurumların işleyişinin ve programların sürdürülebilirliğinin Kongre tarafından verilen finansman ödeneklerine dayandığı unutulmamalıdır.
Hükümet kapanması sırasında acil yardım, savunma ve güvenlik hizmetleri sürdürülür. Ancak federal düzeyde verilen birçok hizmet sekteye uğrar. Örneğin, federal çalışanlar ücretsiz izne çıkartılır. Vergi iadesi işlemleri durur. Parklar ve müzeler kapatılır. Pasaport işlemleri durdurulur. Bilimsel araştırma ve projelere verilen hibeler durdurulur. Bazı sağlık hizmetlerinde gecikmeler yaşanabilir.
Aslında ABD’nin kurucuları, uzlaşı ve müzakerenin teşvik edilmesi adına bir sistem inşa etmeye çalışmışlardı. 1980’li yıllara kadar da genellikle federal hükümet bazı durumlarda Kongre onayı almadan harcama yapabiliyordu. 1979-1981 yılları arasında Adalet Bakanı (General Attorney) olarak görev yapan Benjamin Civiletti, 1980 yılında, Başkan Carter’ın talebi üzerine bir devlet kurumunun önceki mali yıla ait ödeneğinin sona ermesinden sonra ve cari mali yıla ait herhangi bir harcama tasarısı yasalaşmadan kurum çalışanlarının çalışmaya devam edip edemeyeceği hususunda hukuki görüşlerini içeren bir mektup yazmıştır.
Civiletti bütçe veya finansman konusunda herhangi bir boşluk yaşanması durumunda federal hükümetin faaliyetlerine devam etme yetkisine sahip olmadığına dair bir dizi hukuki görüş bildirmiştir. Aslında Bakanın yaptığı, bütçe açıklarının önlenmesine yönelik olan 1884 Anti-Deficiency Act adlı kanunun yeniden yorumlanmasıydı. Bu mektup sonraki yıllarda yaşanan hükümet kapanmalarını yakından etkilemiştir.
ABD Tarihinde 21 Kez Hükümet Kapanması Yaşanmıştır
ABD tarihinde 21 kez hükümet kapanması yaşanmıştır. İlk hükümet kapanması 1976 yılında Başkan Ford yönetimi döneminde yaşanmış ve 11 gün sürmüştür. 1977-1979 yılları arası Başkan Carter yönetimi sırasında 5, 1981-1987 yılları arası Başkan Reagan döneminde ise 8 kez hükümet kapanması yaşanmıştır. 1990’lı yıllarda Bakan Bush döneminde 1 ve Başkan Clinton döneminde 2 kez olmak üzere 3 kez hükümet kapanmıştır. 2000’li yıllarda ise Başkan Obama döneminde 1 ve Başkan Trump döneminde 3 olmak üzere toplam 4 kez hükümet faaliyetleri bir süreliğine askıya alınmıştır.
Kaynak: Statista, The Timeline of U.S. Government Shutdowns
1970’li yıllarda yaşanan hükümet kapanmaları Demokratlar ve Cumhuriyetçiler arasında devam eden kürtaj ile ilgili anlaşmazlıklardan dolayı yaşanmıştır. Özellikle Başkan Carter döneminde Senato ve Temsilciler Meclisi, kürtajın Medicaid (yaşlıların, engellilerin, hamile kadınların ve maddi durumu iyi olmayan ailelerin yararlandığı sağlık sigortası türü) tarafından fonlanıp fonlanmaması hususunda bir dizi tartışma yaşamış ve hükümet faaliyetlerinin belirli sürelerle askıya alınmasına neden olmuştur.
1980’li yıllarda yaşanan hükümet kapanmalarının arkasında yatan neden Başkan Reagan yönetiminin bütçe kesintilerine gidilmesi yönündeki ısrarıydı. Genellikle kongre üyelerinin ve devlet memurlarının maaş artışını hedefleyen ve yeterli bütçe kesintilerini içermeyen bütçe tasarıları, hükümet kapanmalarına neden olmuştur. Ayrıca, dış yardımlar ve altyapı yatırımları ile ilgili meseleler de diğer önemli faktörler arasındadır.
1990 yılında Başkan Bush’un vergilerle ilgili olan kampanya vaadini (read my lips:no new tax) gerçekleştirmeyerek yeni vergilere yönelik desteğini açıklaması ve Medicare’de belirli kesintilere gidilmesi yönündeki talepleri, her iki kanattan da seslerin yükselmesine ve bütçe tasarısı üzerinde anlaşmazlıkların yaşanmasına neden olmuş, neticede de hükümet kapanmıştır. Başkan Clinton döneminde ise Cumhuriyetçiler federal harcamaların azaltılmasına ve bazı federal programların kaldırılmasına yönelik baskılarını sürdürüyordu. Cumhuriyetçiler, özellikle Medicare ve diğer sosyal programlara ait harcamaların kısılmasını öneriyordu. Ancak Başkan Clinton bu kesintilerin yapılmasına karşı çıkıyordu. Dolayısıyla, 1995 ve 1996 yılında iki kez hükümetin faaliyetleri askıya alınmıştır.
2000’li yıllarda ise “Çocuklara Yönelik Uygulama Ertelemesi” olarak adlandırılabilecek DACA (Deferred Action for Childhood Arrivals), Obamacare ve Meksika sınırına inşa edilmesi planlanan duvar meselesi hükümet kapanmalarına neden olan faktörler arasında gösterilebilir. Başkan Obama yönetimi döneminde Cumhuriyetçilerin çoğunlukta bulunduğu Temsilciler Meclisi, Obamacare ile ilgili mali kaynakların kesilmesi yönünde talepler ileri sürüyordu. Bu da uzun tartışmalara ve hükümet kapanmasına neden olmuştur.
En uzun yaşanan hükümet kapanması Aralık 2018-Ocak 2019 arasında Trump yönetimi döneminde gerçekleşmiş ve 34 gün sürmüştür. Bu kapanma, Demokrat meclis üyelerinin Trump yönetiminin ABD-Meksika sınırı boyunca inşa edilmesi planlanan duvara ait 5 milyar ABD doları değerindeki finansman taleplerine karşı çıkmasıyla meydana gelmişti. Federal hükümet, Başkan Trump’ın kısa vadeli bir fon tasarısını imzalaması neticesinde tekrardan faaliyetlerine devam etmeye başlamıştır.
Hükümet Kapanmasının Etkileri
Civiletti’nin hukuki görüşleri sonrasında Kongre ile Başkan Reagan arasında bütçe kesintileri ile ilgili yaşanan anlaşmazlıklardan dolayı ilk hükümet kapanması 1981 yılında yaşanmıştır. Hükümet faaliyetlerinin askıya alınmasından dolayı 241,000 devlet memuru süresiz ücretsiz izne çıkma zorunda kalmış ve yaşanan bu kapanma, ABD ekonomisinin 80 ile 90 milyon ABD doları zarara uğramasına neden olmuştur.
Başkan Reagan döneminde toplam 8 kere hükümet kapanması yaşanmıştır. Bu kapanmaların hükümete ve dolayısıyla vergi ödeyicisi konumunda olan vatandaşlara maliyeti yaklaşık olarak 128 milyon ABD dolarıdır.
1995-1996 döneminde Başkan Clinton zamanında yaşanan ikinci kapanma 21 gün sürmüştür ve 240,000’den fazla devlet çalışanı bundan olumsuz etkilenmiş ve süresiz ücretsiz izne çıkarılmıştır. Başkan Clinton döneminde yaşanan kapanmaların ABD ekonomisine maliyeti yaklaşık olarak 1.4 milyar ABD dolarıdır.
2000’li yıllarda Başkan Obama ve Trump dönemlerinde toplam 4 kez hükümet kapanması yaşanmıştır. 2019 yılında Senato tarafından yayınlanan rapora göre bu kapanmaların vergi ödeyici konumundaki vatandaşlara maliyeti yaklaşık olarak 4 milyar ABD dolarıdır.
Başkan Trump döneminde yaşanan en uzun hükümet kapanmasından yaklaşık 800,000 devlet çalışanı etkilenmiş ve federal hükümet faaliyetlerinin neredeyse dörtte biri askıya alınmıştır. Ayrıca bu kapanma, ABD ekonomisinde 3 milyar ABD doları değerinde kalıcı bir hasara neden olmuştur. Bu kapanmanın dolaylı etkilerini de hesaba katınca ABD ekonomisi üzerinde derin etkiler bıraktığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Bütçe Hakkı Açısından Bir Değerlendirme
Yasama erki olarak Kongre’nin en önemli anayasal yetkilerinden biri bütçe hakkıdır. Kongre, bu hak dolayısıyla federal bütçeyi belirleme, onaylama ve denetleme yetkisine sahiptir. Kongre, federal harcamaları ve gelirleri kontrol ederek federal hükümetin işleyişini yakından denetler.
Bütçe sürecinde, Kongreden çıkan bütçe tasarısı Başkan tarafından onaylandığında yürürlüğe girer. Başkan tasarıyı veto etme yetkisine sahiptir. Ancak Kongre, bunu üçte iki oy çoğunluğuyla geçersiz kılabilir.
Kongrenin federal bütçeyi onaylamaması ve finansman süresini uzatmaması neticesinde hükümet kapanması yaşanır. Bu durum, Kongrenin federal hükümet üzerindeki denetleme yetkisinin bir göstergesidir. Ayrıca Kongrenin sahip olduğu bu yetki, güçler ayrılığı ve denge-denetleme (check and balance) sisteminin önemli bir parçasıdır.
Sonuç olarak, hükümet kapanmaları ABD siyasi ve mali sistemini ve ülkedeki güçler ayrılığı ilkesini öne çıkaran birer hatırlatıcı konumundadır. Kürtajdan dış yardımlara, sosyal programlardan Meksika sınırına inşa edilmesi planlanan duvar meselesine kadar çok geniş bir spektrumda yaşanan siyasi tartışmalar hükümet kapanmalarına neden olmuştur. Bu durum Kongrenin federal hükümet üzerindeki denetim yetkisinin sahip olduğu kritik önemi gözler önüne sermektedir.
Kaynaklar
Congresional Research Service. (2018). Shutdown of the Federal Government: Causes, Processes, and Effects. Congressional Research Service. https://sgp.fas.org/crs/misc/RL34680.pdf
Little, B. (2023, 09 28). How Many Times Has the US Government Shut Down? history.com: https://www.history.com/news/us-government-shutdowns-facts
Neal, J. (2023, 09 25). Power of the purse. Harward Law Today: https://hls.harvard.edu/today/harvard-law-expert-explains-federal-government-shutdowns/
Oshin, O. (2023, 09 24). Here’s how many times the federal government has shut down. thehill.com: https://thehill.com/homenews/administration/4221150-heres-how-many-times-the-federal-government-has-shut-down/