[voiserPlayer]
Başlıktaki ifade bana ait değil. Politico’ya konuşan AB’li bir diplomat söylemiş (1). AB, Rusya’ya karşı 6. yaptırım paketini kabul etti ama edene kadar Macaristan’ı ikna etmek için kırk takla attı. En sonunda da bazı tavizler vererek bunu başardı. Mezkur diplomat da bu durumdan dolayı böyle bir ifade kullanmayı tercih etmiş.
Macaristan, Rusya ile yakınlığını korumaktan ve Ukrayna işgaline yeterince karşı çıkmadığından dolayı savaşın başından beri hatta daha öncesinden bu yana eleştiriliyor. AB’deki bazı çevreler, Macaristan’ın bu tutumundan dolayı Orban hükümetine karşı adım atılmasını ve yaptırım uygulanmasını istiyor. Aslında bu talepler, Macaristan’ın AB değerlerine uymadığı ve ülkesinde demokratik düzeni yıktığı gerekçeleriyle öteden beri yapılıyor. Hatta demokratik değerleri savunan AB’nin, Macaristan’a yönelik bir adım atmamasından dolayı samimiyeti sorgulanıyor.
Ancak, birkaç deneme haricinde Macaristan’a karşı bir şey yapılamadı. Buna rağmen Macaristan AB siyasetinde etkin olmaya devam ediyor. Yani, “rehin alma” olayı bugün başlamış bir şey değil. Ben de bu vesileyle, Macaristan’ın AB’yi rehin aldığı durumlara birkaç örnek verip bunu nasıl başardığını ve AB’nin bununla mücadele etmesinin mümkün olup olmadığını bu yazıda ele almaya çalışacağım.
Ukrayna’nın İşgali ve Macaristan
Macaristan, işgalden önce Rusya ile olan yakınlığını sürdürüyordu. Rusya’nın Ukrayna sınırına asker yığmasına ve olası işgal girişimine yeterince tepki göstermiyordu. Rusya ile arasını bozmamaya çalışıyordu.
Macaristan, işgalden sonra, uluslararası tepki ve baskılardan dolayı AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına destek verdi. Her ne kadar diğer ülkeler gibi Ukrayna’ya silah yardımında bulunmasa da veya özellikle Rusya aleyhine mümkün oldukça krize müdahil olmasa da (2) yaptırımlar konusunda kendisinden beklenmeyen bir performans gösterdi.
Tabii bu tutum 6. yaptırım paketinde değişti. AB, yaklaşık 1-1,5 ay boyunca Rus petrolünü yaptırım listesine almak için çalışmada bulundu ancak bu çalışma Macaristan’ın “yeni yaptırım paketini kabul etmeyeceğiz” demesiyle uzadı (3). Yaptırım paketi çalışmaları, Macaristan’ı ikna etme çalışmalarına dönüştü.
En sonunda, yeni yaptırım paketi Macaristan’a verilen bazı tavizler sayesinde kabul edildi. Buna göre, AB, yıl sonuna kadar Rus petrolünü ithal etmeyi neredeyse durduracak ama boru hatları aracılığıyla ithal edilen petrol buna dâhil değil (4). Petrolü, Rusya’dan boru hatlarıyla temin eden Macaristan da amacına ulaşmış oldu.
Bunun haricinde Macaristan, son yaptırım paketinde Rus Ortodoks Kilisesi Başpsikoposu’nun yaptırım listesine alınmasına karşı çıkmıştı. Macaristan’ın paketi onaylaması için başpiskopos yaptırım listesinden çıkarıldı (5).
AB, taviz de verse büyük oranda istediğini aldı ama Macaristan ikna edilmeseydi bunu elde edemezdi.
Macaristan’ın Bu Tutumu Yeni Değil
Macaristan, daha önce de birçok konuda AB’yi tıkamıştı. Mülteciler konusunda AB’den çok farklı bir tutum sergileyerek bağımsız hareket etti. Göç ve mülteciler ile ilgili de birçok kararı veto ederek uygulanmasının önüne geçti (6) (7) (8).
AB, 2016 yılında AB üyesi olan Polonya’ya yargı bağımsızlığını ortadan kaldırmak, bağımsız kuruluşları politize etmek, özgür medyayı ortadan kaldırmak ve orduyu partizanlaştırmak gibi nedenlerden dolayı yaptırım uygulamak istedi. Macaristan, bunu veto etti (9).
Macaristan, 2021 yılında, AB’nin Filistin-İsrail arasında barış ilan edilmesinde etkin rol oynamasını ve Gazze’ye insani yardım yapılmasını öngören kararını veto etmişti (10).
2020 yılında da Macaristan, Polonya ile beraber AB’nin 7 yıllık bütçesini veto etmişti (11). Bütçe tasarısında, ülkelere yapılacak Covid-19 yardımlarının ülkelerin demokratik değerlere bağlılığına göre yapılacağı öngörülüyordu. İki ülkenin vetosundan sonra yapılan pazarlıklar sonucu söz konusu madde kaldırıldı ve bütçe onaylandı.
Macaristan Bunu Tek Başına Nasıl Başarıyor?
Bazen tek başına, bazen Polonya gibi bir-iki ülkeyle beraber Macaristan, AB’yi tıkayıp rehin alabiliyor, kararların alınıp uygulanmasını engelleyebiliyor. Bunu nasıl başarıyor sorusunun cevabı AB mevzuatlarında yer alıyor. Buna göre, AB’de kararlar oy birliği ile alınıyor yani bir kararın kabul edilip uygulanabilmesi için üye olan tüm ülkelerin bunu kabul etmesi gerekiyor. Tek bir ret oyu bile bu kararın uygulanması için engel teşkil ediyor.
Örneğin, Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımları ele alalım. Ukrayna’nın işgalinden beri 6 yaptırım paketi kabul edildi. Eğer Macaristan, tek başına da olsa bu paketleri veto etseydi bu paketler yürürlüğe girmeyecekti. Macaristan, petrol ambargosunu da içeren son yaptırım paketini, ilk zikredilişinden beri veto edeceğini dile getiriyordu. Bundan dolayı öncesinde belirttiğim gibi yaptırım paketi çalışmaları Macaristan’ı ikna etme çalışmalarına döndü.
İkinci olarak, AB içerisinde AB üyesi ülkelere gerektiği zaman yaptırım uygulayacak veya ülkelerin AB’nin değerlerine uyup uymadığını denetleyecek ciddi bir mekanizma yok. Bir ülkenin AB’ye girebilmesi için belli başlı ölçütleri (demokratik gelişim vb.) karşılaması gerekiyor. Ancak, bir ülke AB’ye girdikten sonra tüm bu ölçütlerden uzaklaşsa bile yapacak pek bir şey yok.
Ne Yapılabilir?
Yapacak bir şey yok dedim de kâğıt üzerinde var ama pratikte uygulanması çok zor. Öncelikle şunu belirteyim: Bir AB üyesi ülke AB’den atılamaz. Bir ülke, AB’ye girmek için gereken şartlardan ne kadar uzaklaşırsa uzaklaşsın o ülke AB’nin bir üyesi olmaya devam eder. AB kanunlarında “üyelikten çıkarılma” ile ilgili bir düzenleme yok. Tabii, isteyenler ayrılabilir. Bu ayrı bir konu.
AB yasalarına göre, madde 7 kapsamında üye bir ülkenin üyelikten doğan belli başlı hakları askıya alınabilir (12). Bu haklar arasında oy kullanma yani veto hakkı da bulunuyor. Ancak, bunu da uygulamak için oy birliği (tabii oy hakkı elinden alınacak ülke haricinde) gerekiyor.
Bu da pratikte imkânsıza yakın. Demokratik değerlerle sorunlu iki ülke Polonya ve Macaristan, her koşulda birbirini savunuyor. AB, 2016’da Polonya’ya yaptırım uygulamak istedi ama Macaristan bunu reddetti.
Ukrayna’nın işgali ile beraber Polonya ve Macaristan belki de ilk defa ters düştü. Macaristan, Rusya’ya yakınlığını korurken Polonya, belki de Rusya’ya karşı en sert mücadeleyi veren AB ülkesi konumunda. Ama Polonya da biliyor ki eğer Macaristan’a karşı madde 7 kullanılırsa bir gün sıra kendisine de gelecek.
Bunun haricinde Macaristan’ı dizginlemek için bazı “polisiye” yöntemler uygulandı ama pek bir etkisi olmadı. 2021 yılında Covid-19 ile ilgili ülkelerin kendi kurtarma planlarını hazırlaması ve bunu AB’ye sunup onaylatması gerekiyordu. AB, Macaristan’ın planının onaylanmasını geciktirmişti. Macaristan, AB’nin bunu “Macaristan’ın LGBT’ye yönelik duruşunu” gerekçe göstererek yaptığını iddia ederken AB bunu reddetti (13) (14). Yukarıda bahsettiğim “Covid-19 ile ilgili yardımların demokratik değerlere bağlılığa göre yapılmasını” öngören tasarı da Macaristan ve Polonya’nın vetosuyla reddedildi. Macaristan’a sağlanan fonların kesilmesine yönelik başka girişimler de oldu ama bu tarz yöntemlerin pek işe yaradığı söylenmez. Macaristan yine bildiğini okumaya ve AB siyasetinde etkin olup birliği tıkamaya devam etti.
Rusya-Ukrayna Savaşı bambaşka bir yere yönelip Polonya’nın tutumunu değiştirmesine neden olursa veya AB’deki değişim sinyalleri (15) bir sonuç verirse AB, Macaristan’a yönelik bir adım atabilir. Fakat şu anki imkânlara ve konjonktüre göre, AB’nin Macaristan’a yönelik yapacağı pek de bir şey bulunmuyor.
KAYNAKÇA:
- https://www.politico.eu/article/orban-hungary-eu-oil-ban-exempt-euco/
- https://www.theguardian.com/world/2022/apr/01/hungary-election-ukraine-a-key-issue-viktor-orban
- https://abouthungary.hu/news-in-brief/fm-hungary-won-t-vote-for-latest-eu-package-of-sanctions
- https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/05/31/european-council-conclusions-on-ukraine-30-may-2022/
- https://www.cumhuriyet.com.tr/dunya/ab-ulkeleri-rusyadan-petrol-alimini-yasaklama-karari-aldi-1942856
- https://dailynewshungary.com/hungary-veto-eu-development-strategy-promoting-migration/
- https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_5801
- https://www.dw.com/en/how-hungary-is-violating-eu-law-on-refugees/a-56503564
- https://www.politico.eu/article/eu-can-still-block-hungarys-orban-veto-on-polish-pis-sanctions/
- https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/hungary-blocks-eu-declaration-on-israel-palestine-ceasefire/
Fotoğraf: Gabor Koszegi