Kuzey İrlanda (Kİ), İrlanda Cumhuriyeti’nin (İC) kuzeyinde bulunan, Birleşik Krallığa (BK) bağlı özerk bir ülke. Ülkenin bir meclisi var ve haliyle ülkede meclis seçimleri yapılıyor. BK’den ayrılmayı savunan parti Sinn Fein, son seçimde birinci oldu.
Brexit antlaşmasının bölümlerinden biri olan Kuzey İrlanda Protokolü (KİP), kimi Kİ vatandaşına göre fiili olarak ülkeyi BK’den ayırdı. Bu protokol ve genel olarak Brexit sürecinden dolayı Kİ’de, BK hükümetine duyulan güven azaldı, BK’den ayrılmak isteyenlerin oranı inanılmaz derecede arttı.
Tarihsel süreci de dikkate aldığımızda “BK’den ayrılma” konusu daha anlamlı hale geliyor.
KİP ve Kİ sorunu, Kİ’nin BK’den ayrılması gibi konular dünyanın ana gündemi olmasa da AB-BK arasında Brexit’ten bu yana tartışılmakla birlikte son dönemde daha fazla konuşulmaya başlandı. BK’nın 2 hafta önce istifa eden Başbakanı Boris Johnson, uzun süredir KİB’in değiştirilmesi gerektiğini dile getiriyordu. AB ise buna karşı.
Ben de bu yazıda tarihsel arka planıyla beraber KİB’i ve Kİ sorununu ele alıp Kİ’nin BK’den ayrılıp İC ile birleşmesinin mümkün olup olmadığını irdeleyeceğim.
Brexit’e Göre Kuzey İrlanda
İlk olarak yakın geçmişten başlayalım. Brexit’te belirlenen Kİ’nin yeni statüsü biraz ilginç.
İC, bir AB üyesi. Brexit’ten önce de BK ve doğal olarak Kİ de AB üyesiydi. Yani bu bölgedeki ülkelerin hepsi Avrupa Tek Pazarı’nın bir parçasıydı. Biraz daha açarsak ülkeler arasında gümrük kontrolleri bulunmuyordu. AB’nin malların serbest dolaşımı ilkesine göre AB ülkesindeki bir ürün, başka bir AB ülkesine gümrük kontrollerine takılmadan gönderilebilir.
BK, Brexit ile beraber AB’den çıkınca BK ve Kİ Avrupa Tek Pazarı’ndan da çıkmış oldu. Yani, yeni durumla birlikte Kİ’den çıkan bir ürünün güneydeki AB üyesi İC’ye girmeden önce gümrüklerde kontrolünün yapılması gerekiyor.
Kİ ile İC arasındaki sınır neredeyse görünmez. Yani çok da belirleyici bir sınır yok. Öncesinde duvarlarla örülü gözetleme kuleleriyle donatılmış bir sınır vardı. Ancak sonrasında anlatacağım tarihsel sebeplerden dolayı bu sınır kaldırıldı. Yine tarihsel sebeplerden dolayı herhangi bir taraf, gümrük kontrolleri için tekrardan böyle bir sınır inşa edilmesini uygun görmedi. Peki, çözüm ne oldu?
KİP’e göre BK, Avrupa Tek Pazarı’ndan çıkarken Kİ’yi bunun bir parçası olmaya devam etti. Kİ’de bulunan mallar, eskisi gibi gümrüklere takılmadan İC’ye akmaya devam etti. Ancak, BK’den Kİ’ye gelen mallar ise Kİ’nin limanlarında kontrol ediliyor. Yani, BK ülkesinin parçası olan bir bölgeye mal gönderirken kendi içinde gümrüklere takılıyor. Bu kontrolü de AB’li yetkililer AB kurallarına göre yapıyor.
BK, mal akışındaki yavaşlamadan ötürü bu protokolün değişmesini istiyor. AB, protokolde büyük bir değişikliğe yanaşmıyor (2). Boris Johnson da o zamanlar protokolün böyle şeylere sebep olacağını öngöremedik diyor (3). Kİ’li BK yanlısı partiler de protokolü eleştiriyor çünkü bunun “Britanyalı” ruhlarına ve Kİ’nin BK’ye olan bağlılığına zarar verdiğini dile getiriyor (4).
40 Yıl Süren İç Çatışmalar
Şimdi biraz uzak geçmişe gidelim. İC, 1919-1921 yılları arasında BK’ye karşı bağımsızlık savaşı verdi. Silahlı ve siyasi mücadeleden sonra İC bağımsızlığını kazanırken Kİ, BK’de kaldı.
1960’larda da “The Troubles” olarak da bilinen Kİ sorunu başladı. Bu yıllarda, Kİ’nin İC’ye ait olduğunu savunanlar (ayrılıkçılar) ile BK’ye ait olduğunu savunanlar (birlikçiler) arasında çatışmalar başladı. Bu çatışmalar daha çok Kİ’de yaşansa da İC, İngiltere ve Avrupa’ya da sıçradı. Bu çatışmayı paramiliter gruplar yapıyordu. BK ordusu ve Kİ de buna karşılık veriyordu.
Şiddet olayları sırasında özellikle Kİ-İC sınırında binlerce insan hayatını kaybetti ya da yaralandı. Bundan dolayı duvarlarla, gözetleme kuleleriyle kaplı sınırın İrlandalılar için farklı bir anlamı var.
Bu şiddet olayları da 1990’ların sonunda bir antlaşmayla son buldu. Bu antlaşmanın maddeleri “Birleşik İrlanda mümkün mü” sorusunu cevaplayabilmemiz için önemli.
Hayırlı Cuma Anlaşması
Belfast Antlaşması olarak da bilinen Hayırlı Cuma Anlaşması 10 Ağustos 1998’de imzalanarak şiddet ve çatışmayı büyük oranda durdurdu.
Anlaşmayla beraber Kİ’ye daha fazla özerklik verildi. Kurulan sistemle hem ayrılıkçı hem de birlikçi partilerin Kİ meclisinde temsil edilmesi sağlandı. İki ülke arasındaki sınırlar da neredeyse görünmez hale geldi.
Anlaşmada, Kİ’de yaşayan insanların çoğunluğunun BK’ye bağlı kalmak istediği kabul edildi. Bu yüzden, bölgenin statüsü bu açıdan değişmedi. Ancak, anlaşmanın devamında, eğer Kİ’nin ve İC’nin çoğunluğu isterse iki ülkenin birleşebileceği yazılı. Bu konuda referandum yolu açık.
Son Seçimler Ne Anlama Geliyor?
Kİ Meclisi’nde 90 koltuk bulunuyor. Son seçimlerde yani 5 Mayıs 2022’de yapılan seçimlerde ilk defa ayrılıkçı bir parti (Sinn Fein), 27 koltuk kazanarak birinci oldu. Ayrılıkçı partiler toplamda 35, birlikçiler 37 koltuk kazandı. Ayrılıkçılar çoğunlukta olmasa bile birinci partinin ayrılıkçılardan olması önemli.
Kİ yönetiminde birinci bakan (başbakan gibi) ve birinci bakan yardımcısı diye iki pozisyon bulunuyor. Birinci bakan, hiyerarşide yardımcının önünde olsa da ikisinin hükümetteki gücü aynı. Seçimlerden birinci çıkan parti, birinci bakanlığa aday gösterme yetkisine sahip olurken ikinci çıkan parti, yardımcılığa birini aday gösterme hakkına erişiyor. Önerilen adaylar arasında seçim yapılıyor. Bu seçimden galip çıkmak için hem ayrılıkçıların hem de birlikçilerin çoğunluğunun oyunun kazanılması gerekiyor.
Bu bilgilerden yola çıkarak denilebilir ki sadece ayrılıkçı bir partinin birinci olmasıyla ve dolayısıyla birinci bakanlığa aday gösterme yetkisini kazanmasıyla “Kİ kesinlikle şu an BK’den ayrılıyor” gibi bir yorum yapmak söz konusu değil çünkü iş sadece bundan ibaret değil.
Öncesinde de belirttiğim gibi hem Kİ’de hem de İC’de yaşayanların çoğunluğunun bunu istemesi gerekiyor. Ayrıca, birlikçi partiler gücünü hala koruyor. Buna rağmen, son seçimle beraber güç kazanan ayrılıkçı partiler, bu yöndeki çalışmalarını artırıp kamuoyunu ikna etmeye çalışabilir. Yani ayrılıkçıların güç kazanması ve hatta bunlardan birinin birinci olması önemli bir gelişme.
Halk Ne Düşünüyor?
Halkın kendini Britanyalı gören kısmı, KİP’ten memnun değil. Britanya’dan gelen malların sanki kendileri başka bir ülkeymiş gibi kendi limanlarında gümrük kontrolü yapılmasından rahatsızlar. Bunu, Britanyalı kimliklerine saldırı olarak görüyorlar (6).
Birlikçi partiler de aynı şeyi düşünüyor. Hatta önceki birinci bakan birlikçi bir partiye mensuptu ve KİP’e tepki göstermek için istifa etti ve bunun sonucu olarak 5 Mayıs’taki erken seçimler yapıldı. Ek olarak, BK’nin AB’ye üye olmamasına rağmen sınırlarda AB kurallarının geçerli olması da halkın memnun olmadığı başka bir konu. Bu süreçte, BK hükümetine duyulan güven de sarsıldı (7).
Yapılan bir-iki anket, Kİ’nin, 1-2 puan farkla BK’den ayrılmak istediğini söylüyor (10). Hiçbir anket Kİ açık ara ve kesinlikle ayrılmak istiyor diyemiyor. Ancak Brexit süreciyle beraber BK’den ayrılmak isteyenlerin oranı önemli ölçüde arttı. Anketlerin çoğunluğuna göre Brexit’ten önce yani 2015’te BK’den ayrılmak isteyenlerin oranı yüzde 15 civarındayken 2021’de bu oran yüzde 35’lere dayanmış durumda.
Birleşik İrlanda Mümkün Mü?
Başlıktaki sorumuza dönersek… Kâğıt üzerinde elbette mümkün. Bu, Hayırlı Cuma Antaşması’nda açıkça belirtilmiş. Çoğunluk isterse Birleşik İrlanda kurulabilir.
Peki, şu anki politik ve sosyal koşullara bakarsak bu mümkün mü? Kısa vadede pek mümkün görünmüyor çünkü çoğunluk, Kİ’nin BK bünyesinde kalması taraftarı. Ayrıca, seçimden birinci çıkan ayrılıkçı parti Sinn Fein’in de ana gündemi Kİ’yi BK’den koparmak değil. Her ülkede olduğu gibi onun da gündemi enflasyon, artan yaşam maliyetleri ve sağlık sistemindeki sorunlar gibi temel şeyler (11). Yani, şu anki durumda Sinn Fein’in ilk hedefinin bu olacağı gözükmüyor.
Uzun vadedeyse Birleşik İrlanda mümkün. Sinn Fein ve diğer ayrılıkçı partilerin her ne kadar ana gündemi başka olsa da bu partiler, özünde ayrılıkçı partiler. Nihai hedefleri BK’den ayrılmak. Bu partiler, güçlenmişken ayrılmak isteyenlerin oranını artırmak için çalışmalarda bulunabilirler. Bu konuyu, zaman içerisinde daha fazla gündeme taşıyabilirler ki öncesinde de yani ayrılıkçılar daha güçsüzken bile bu mevzu konuşuluyordu.
Ayrıca, analistler, halk arasında ayrılmak isteyenlerin 10 yıl sonra çoğunluğu kazanacağını söylüyor (12) (13). Yani, Sinn Fein’in birinci parti çıkması ve diğer gelişmeler, Birleşik İrlanda yolunda önemli adımlardan bazılarını oluşturuyor. Ancak, Birleşik İrlanda hemen yarın kurulacak bir şey değil.
Özetle, Kuzey İrlanda Protokolü gibi konularla ilgili gerekli adımlar atılmadığı taktirde, Avrupa’da, Katalonya’dan sonra başka bir ayrılıkçı hareketi, daha sık konuşacağımız günler uzun vadede bizi bekliyor.
KAYNAKÇA
- https://www.bbc.com/news/explainers-53724381
- https://www.bbc.com/news/explainers-53724381
- https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/boris-johnson-northern-ireland-protocol-b2080813.html
- https://www.theguardian.com/uk-news/2022/may/09/what-is-the-northern-ireland-protocol-explained-brexit
- https://www.bbc.com/news/uk-northern-ireland-56806404
- https://www.bbc.com/news/explainers-53724381
- https://www.theguardian.com/politics/2021/dec/04/why-trust-politicians-how-uk-voters-lost-faith-in-our-leaders
- https://www.ark.ac.uk/nilt/results/polatt.html#conpref
- https://en.wikipedia.org/wiki/United_Ireland#Public_opinion
- https://lordashcroftpolls.com/2019/09/my-northern-ireland-survey-finds-the-union-on-a-knife-edge/
- https://www.politico.eu/article/northern-ireland-election-2022-referendum-reunification-sinn-fein-dup-poll-results/
- https://www.irishtimes.com/news/politics/majority-of-people-in-north-would-vote-to-remain-in-uk-in-referendum-survey-1.4753475
- https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-12-13/northern-ireland-could-quit-the-u-k-within-a-decade-polls-show
Fotoğraf: K. Mitch Hodge