Hariçten Gazel Haftalık Dış Haberler Bülteni (14-20 Kasım 2023)
Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) Zirvesi 11-17 Kasım 2023 tarihlerinde ABD’nin San Francisco kentinde gerçekleştirildi. 21 ülkenin üye olduğu teşkilat, Asya-Pasifik ülkeleri arasında koordinasyon ve işbirliğini arttırarak ekonomik ilişkileri geliştirmek amacıyla 1989 yılında kurulmuştu. Asya-pasifik bölgesinin en eski organizasyonu olan birliğin merkezi Singapur’da yer alıyor ve üye ülkeler her yıl liderler seviyesinde bir kez toplanıyor.
Bu sene ABD’de yapılan zirve, Biden ve Şi Cinping’in bir yıl sonra ilk defa bir araya gelmesi nedeniyle tüm dikkatleri üzerine çekti. ABD ve Çin liderleri en son Kasım 2022’de Bali’de düzenlenen G20 Zirvesi’nde bir araya gelmişlerdi. Bu sene Hindistan’da yapılan G20 Zirvesi’ne ise Şi Cinping katılmamış, dolayısıyla zaten nadiren görüşen ABD ve Çin liderleri o toplantıda da konuşma fırsatı bulamamışlardı.
Biden ve Şi Cinping APEC Zirvesi sırasında sıcak görüntüler verdiler ve dört saatlik baş başa bir toplantı yaptılar. Bu iki küresel gücün son dönemde yaşanan gerginlikleri azaltmak için bir araya gelmesi ve küresel siyasetteki önemli konu başlıklarını görüşmesi, ABD-Çin rekabetinden olumsuz etkilenen ülkeler için de olumlu bir gelişme oldu.
Gelecek sene ABD’de yapılacak seçimler nedeniyle Biden hükümetinin Çin ile sert bir rekabeti değil de daha uyumlu politikaları tercih etmesi, öte yandan Şi Cinping’in ise pandemiden sonra yeterince toparlanamayan ve inşaat sektöründe yaşanan sarsıntılar nedeniyle yara alan Çin ekonomisini düzeltmek istemesi, iki ülkenin yakınlaşma motivasyonlarının temelini oluşturuyor.
Biden-Şi Cinping Görüşmesinde Hangi Konular Ele Alındı?
15 Kasım Çarşamba günü bir araya gelen iki lider, son dönemde gerilen ABD-Çin ilişkilerini yumuşatmak ve ekonomik rekabeti işbirliğine dönüştürmek için bazı konularda anlaştılar. Ancak Gazze Savaşı, Rusya-Ukrayna Savaşı ve Tayvan Krizi gibi sorunlar elbette bu görüşmelerde çözüme kavuşturulamadı. Bu nedenle de APEC Zirvesi’nden ortak bir sonuç bildirgesi de çıkarılamadı.
Son dönemde, özellikle ABD’nin Tayvan’a silah satması ve dönemin Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Ağustos 2022’de Tayvan’ı ziyaret etmesinin ardından iki süper güç arasındaki gerginlik askeri temasların kesilmesine kadar varmıştı. APEC Zirvesi’nde Biden ile Şi Cinping’in görüşmesinden de reel siyasetin büyük konularının çözülmesi değil, kimi işbirliği ve diyalog alanlarında bazı gelişmelerin gerçekleşmesi bekleniyordu ki bu amaçlara kısmen ulaşılabildiğini söyleyebiliriz.
Biden, görüşmenin yaptıkları en yapıcı ve verimli tartışmaları içerdiğini ve iki lider arasında daha güçlü bir diyaloğa yol açacağını ifade ederken Şi Cinping ise dünyanın ABD ve Çin için yeterince büyük olduğunun altını çizerek yıkıcı bir rekabet yerine işbirliği yapılması gerekliğini vurguladı. Zirvede ortak kararlara varılan bazı işbirliği alanları şu şekilde:
- ABD ve Çin ordusu doğrudan askeri iletişime yeniden başlayacak. Bu durum özellikle Tayvan ve Çin arasında yaşanan gerginliklerin sıcak bir çatışmaya dönüşmesi ihtimalini ortadan kaldırmak için önemli. Ayrıca, Biden ve Şi Cinping’in birbirleriyle doğrudan iletişim kuracağı kanalların da inşa edilmesi kararlaştırıldı.
- Çin, ABD’de uyuşturucu yapımının hammaddesi olarak kullanılan fentanil maddesinin üretimini ve ihracatını engelleyecek. İki ülke uyuşturucu konusunda fentanil ile mücadele başta olmak üzere işbirliği içerisinde hareket etme konusunda anlaştılar. ABD’de özellikle son dönemde artış gösteren uyuşturucu kullanımının azaltılması için önemli bir adım olan fentanil konusu, Biden-Şi Cinping görüşmesinin öne çıkan başlıklarından biriydi.
- Liderler yapay zeka konusunu da gündemlerine aldı. Çin ve ABD, yapay zeka konusunda iki ülkenin ekiplerinin ortak çalışmasını ve bu alanda işbirliğinin geliştirilmesini kararlaştırdılar. Yapay zeka teknolojileri konusunda dünyanın en önde gelen iki ülkesi olan ABD ve Çin’in bu alanda işbirliğine gitmesi, teknoloji yatırımları açısından büyük bir potansiyel anlamına geliyor.
Görüşmeden çıkan somut sonuçlar bunlardı. Masaya yatırılan diğer konularda ise taraflar, sıcak bir müzakerenin yürütüldüğünü söyleseler de, somut sonuçlara ulaşamadılar. Şi Cinping Biden’dan Tayvan’a silah verilmemesini ve Tek Çin politikasının kabul edilerek Tayvan’ın anavatana bağlanmasına karşı çıkılmamasını talep etti. Biden ise Tek Çin politikasını kabul ettiğini ifade etti. Ancak Biden’ın Tek Çin politikasından anladığı şey Tayvan’ın Çin’e bağlanmasını içermiyor. Zaten Biden görüşmeler sırasında Tayvan’a silah satmayı sürdüreceklerini de belirtti.
Biden ise Şi Cinping’ten İran’a baskı yaparak Hamas-İsrail çatışmasının genişlemesinin engellenmesi konusunda yardım etmelerini, Çin’in Rusya’ya silah satmamasını ve Ukrayna’ya karşı Rusya’yı desteklememelerini talep etti. Bu talepler de cevapsız kalan talepler arasındaydı.
Çin’in ABD’den en önemli beklentilerinden biri de Çin’e uygulanan yaptırımların kaldırılması ve hassas ekipmanlara dair ihracat kontrollerinin gevşetilmesi konusu oldu. Şi Cinping, Çin’in teknolojik ilerlemesinin engellenmesinin Çin halkını kalkınma hakkından mahrum bırakmak anlamına geleceğini belirtti. Biden’dan bu konularda da somut yanıtlar gelmedi. Ancak yine de ABD ile yapılan görüşmelerin olumlu bir havada geçmesi bile sıkıntıdaki Çin ekonomisi için pozitif bir gelişme anlamına geliyor.
İlişkilerde Temkinli İyileşme
Bu toplantıdan çok ciddi sonuçlar beklenmiyordu. Ancak son dönemde artan gerginliğin azaltılması için iki ülke liderinin bir araya gelmesi ve sıcak pozlar vermesi dahi önemliydi. Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyareti, Tayvan boğazında Çin’in yaptığı tatbikatlar, ABD semalarında uçan ve ABD hükümetinin Çin’in istihbarat aracı olduğunu iddia ettiği balonlar son iki yılda ABD-Çin ilişkilerini ciddi şekilde germişti.
İki ülkenin küresel kapitalist ekonomik düzen içerisinde bir arada var olabilmesi, rekabeti çatışmaya dönüştürmeden işbirliğini sürdürmeleri için diyalog kanallarının açık olması ve ilişkilerin çok yönlü şekilde sürdürülmesi küresel ekonomik düzenin devamı açısından hayati önem taşıyor.
APEC organizasyonun da kurulma amacına uygun şekilde tüm dünyanın olduğu kadar Asya-Pasifik bölgesinin de iki dev ekonomisi olan ABD ve Çin arasında artan ilişkiler, birçok gelişmekte olan ülkeyi de olumlu etkileyecektir. Yeni bir niyet tazeleme anlamına gelen bu toplantı, Çin ve ABD arasındaki yapısal krizlerin çözümü için ümit vadetmese de en azından son dönemdeki gerginliği azaltarak yeni işbirliklerine kapı açabilir. Nitekim, Şi Cinping’in de belirttiği üzere iki ülkenin birbirlerine sırtlarını dönme şansı mevcut koşullar altında pek yok.
