Yazının orijinaline bu linkten ulaşabilirsiniz.
Tyler Cowen’ın düşüncesi üzerine yazdığım bu ikinci makalede, “devlet kapasitesi liberteryenizminin” liberteryenlerin takip etmesi gereken yol olup olmadığını değerlendireceğim.
Ekonomist Tyler Cowen’ın “devlet kapasitesi liberteryenizmi” (DKL) iddiasıyla ilgili son yazımda, DKL’nin “akıllı” liberteryenler arasında geleceğin liberteryen dalgası olduğu iddiasına karşı çıkmıştım. Bu yazıda, DKL’nin gerçekten iyi bir fikir olup olmadığı gibi daha önemli bir konuya odaklanıyorum. DKL’nin şu anda liberteryenler arasında popüler olup olmadığına bakılmaksızın bu yaklaşım benimsenmeli mi? Aşağıda neden bu soruya cevabımın nitelikli bir “hayır” olduğunu açıklamaya çalışacağım.
Daha fazla ayrıntıya girmeden önce, Tyler’ın “devlet kapasitesi” ile tam olarak ne kastettiğini sormakta fayda var. Çünkü kendisi net bir tanım vermiyor. Ancak bana öyle geliyor ki DKL teorisi, en azından diğer liberteryenlerin çoğunun basitçe özel sektöre bırakılması gerektiğini iddia edeceği bazı önemli alanlar da dahil olmak üzere, hükümetin yeteneklerini artırmaya ve geliştirmeye odaklandığı sürece daha geleneksel liberteryenizmden ayrılır. DKL basit bir şekilde, geleneksel liberteryenlerin bile (önemli anarşistler hariç) hükümetin yerine getirmesi gerektiğine inandıkları işlevleri yerine getirme yeteneğini geliştirmek anlamına geliyorsa, Tyler’ın teorisi ile diğer liberteryenizm türleri arasında çok az fark vardır.
Ne yazık ki Tyler, önemli gördüğü “kapasite” türünü nasıl ölçtüğümüzü ve ayrıca doğru yaklaşımın devlet kapasitesini geliştirmek olduğu konuları ile hâlâ devleti dışarıda tutmayı amaçlamamız gereken konular (bu konular aslında kapasitenin azaltılmasını veya en azından daha sınırlı tutulmasını gerektirir) arasındaki çizgiyi nasıl çizdiğimizi belirtmekte başarısız kalıyor.
Tyler’ın kapasite kavramını kullanırken yeterince açık olmaması, Tyler’ın yazısının çok ötesine geçen, devlet kapasitesi teorisiyle ilgili daha genel bir problemin parçasıdır. Bryan Caplan, Vincent Geloso ve Alex Salter gibi eleştirmenlerin işaret ettiği gibi devlet kapasitesi teorisyenleri, devlet kapasitesinin iyi sonuçların nedeni olduğu durumları, bunların sonucu olduğu durumlardan ayırt etme konusunda başarısızdırlar (örneğin bir devlet, bu zenginliği yaratmak için çok az şey yapmış olsa bile, daha zengin bir toplumda fakir bir topluma göre daha fazla kapasiteye sahiptir). Ek olarak, daha fazla kapasite; insanları düzenleyebilen, hapse atabilen ve öldürebilen kurumlar düşünüldüğünde, iyiliğin yanı sıra kötülük yapma yeteneğinin de artması anlamına gelir.
Devlet kapasitesi teorisyenleri bu temel meseleleri çözmek için daha iyi bir iş çıkarana kadar devlet kapasitesini, liberteryenizmin -ya da aslında herhangi bir başka liberal siyasi teorinin- merkezi unsuru haline getirmek hususunda dikkatli olmalıyız. Bu sorunlar aşılamaz olmayabilir. Ancak, devlet kapasitesi savunucularının bize şimdiye kadar verdiğinden daha iyi cevapları da gerektiriyorlar.
Tyler bize DKL’nin genel bir tanımını vermezken onunla ilişkilendirdiği bir dizi özel önerme sunuyor. Bu önermelerin bazıları geleneksel liberteryenizmin eleştirileridir, diğerleri ise daha çok olumlu bir gündem sunmaktadır. Burada, DKL’ye özgü görünen birkaçını ele alacağım. Bu nedenle, herhangi bir liberteryen yaklaşım tarafından onaylanması muhtemel olan bazılarını atlıyorum (Örneğin: “Piyasalar ve kapitalizm çok güçlüdür, onlara hakkını verin”).
Eski tarz liberteryenizm, en önemlisi iklim değişikliği olmak üzere bir dizi büyük sorunu çözebilecek ve hatta bu sorunlara çok iyi şekilde işaret edebilecek gibi görünmüyor.
Liberteryenizmin dünyanın bütün dertlerini çözebileceğini, hatta bu hedefe yaklaşabileceğini iddia etmiyorum. Ancak, dünyadaki en büyük kötülüklerden ve adaletsizliklerden bazılarına baktığımda, liberteryenizmin üstesinden gelmek için çok donanımlı olduğunu görüyorum. Hem göçmenlere hem de yerlilere büyük adaletsizlikler uygulayan (ve tüm dünyayı olabileceğinden çok daha yoksul hale getiren) göçmenlik kısıtlamaları, milyonlarca Amerikalıyı barınma ve iş fırsatlarından mahrum bırakan imar kuralları, birçok Batı demokrasisini etkileyen (ABD dahil) mali krizler, her yıl binlerce kişinin hayatını mahveden uyuşturucuya karşı savaş, etkili demokratik hesap verebilirlik için çok büyük ve karmaşık bir hükümet ve son olarak ceza hukuku ve düzenlemelerinin genişletilmesiyle neredeyse herkesin bir şeyle suçlanabileceği hukukun üstünlüğünün altının oyulması gibi konuları düşünün.
Bu alanların her birinde, hükümetin soruna en başta neden olan faaliyetlerden daha azını devreye sokmasıyla elde edilebilecek çok büyük kazanımlar var. Dahası, bu kazanımların hiçbiri herhangi bir özgürlükçü ütopyanın başarılmasını gerektirmez. Daha özgürlükçü bir yönde kademeli reformlar hâlâ çok şey başarabilir. Sınırları açamasak bile ABD’ye yasal göç miktarını örneğin %10 artırarak yüzbinlerce insanın hayatını radikal bir şekilde daha iyiye götürebiliriz. Uyuşturucuyla savaşın tamamını ortadan kaldıramasak bile, şu anda yasaklanmış olan uyuşturuculardan yalnızca bazılarını yasallaştırarak neden olduğu ıstırabı büyük ölçüde azaltabiliriz. Houston örneğini izleyemesek ve hiç imar izinli bölgemiz olmasa bile, marjda imarı serbestleştirebilir ve böylece binlerce insan için yeni konut ve iş olanakları sağlayabiliriz vb.
Ve bu artan reformların hiçbiri, halihazırda var olmayan çok daha fazla devlet kapasitesini gerektirmez. Göçü sınırlayabilen, bölgesel imar planları yapabilen ve mevcut şartlar altında uyuşturucuya karşı savaş açabilen bir hükümet, bu reformların her birini, örneğin yüzde 10 veya 20 daha başarılısını yapmaya tamamen muktedirdir. Kuşkusuz, geçiş sorunlarını “anahtar deliği çözümleri” yoluyla hafifletmede bir tür devlet kapasitesinin yararlı olabileceği bazı koşullar vardır. Ancak bunlar da nadiren Batı demokrasilerinin şu anda sahip olmadığı yetenekleri gerektirir.
Tyler, iklim değişikliğini özgürlükçüler için bir sorun olarak vurgulamakta haklı, çoğumuz bunu inkar etmeyi veya görmezden gelmeyi tercih ettik. Bununla birlikte, VC’nin kendi üyesi Jonathan Adler gibi liberteryen çevre hukuku uzmanları, aslında konuyu ele almak için gelir açısından tarafsız bir karbon vergisi, ilgili teknolojik yenilikler için ödüller ve nükleer enerji kullanımının genişletilmesi gibi sağlam öneriler geliştirdiler. Bu fikirler kusursuz değildir. Ancak, daha birçok geleneksel çevrecinin tercih ettiği, hükümetin ekonomi üzerindeki kontrolünü büyük ölçüde genişletme tehdidi oluşturan ve özgürlük ve refah için ciddi riskler yaratan komuta ve kontrol yaklaşımlarından daha az risklidirler. İklim değişikliğine özgürlükçü yaklaşımların sorunu kabul edilebilir bir maliyetle “çözüp çözemeyeceğini” bilmiyorum. Ancak aynı şey, diğer ideolojilerin taraftarlarının sunduğu çözümler için daha da geçerlidir. Örneğin, Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan büyük ülkeleri, öngörülen karbon emisyonlarını büyük ölçüde azaltmaya teşvik etmenin etkili bir yolunu herhangi bir kimse önerebilmiş değil. Sorun gerçekten de liberteryenler için, ama aynı zamanda diğer herkes için de zor bir meydan okuma.
Bir de “klasik liberal” kelimesi var, ama “klasik”in tam olarak ne anlama geldiği varsayılıyor? Zamanının klasik liberalizmi 19. yüzyılın sorunlarına odaklandı -elbette bu durum 19. yüzyıla uygundu- ama liberalizm 2. Dünya Savaşı’ndan itibaren çok farklı bir oyun haline dönüştü.
Özellikle “klasik liberal” terimini sevmiyorum ve gerçekten de bu kavram sorusunu kendi içinde taşıyor olabilir. Ancak Tyler, 19. yüzyıl liberalizminin yalnızca “19. yüzyıla uygun” olduğunu düşünürken yanılıyor. Aksine, modern liberteryenlerin atalarımızdan öğrenebilecekleri çok şey var. Diğer şeylerin yanı sıra on dokuzuncu yüzyıl liberalleri, korumacılığa, etnik milliyetçiliğe, köleliğe ve diğer zorla çalıştırma biçimlerine ve kayırılan çıkar gruplarını ödüllendiren ve rekabeti bastıran hükümet müdahalesine karşı savaştı. Bunların hepsi bugün en ciddi zorluklarımız arasında yer alıyor. Buna, otoriter rejimler tarafından hâlâ yaygın olarak uygulanan ve ABD’de bile bazılarının zorunlu “kamu hizmeti” yoluyla yeniden canlandırmaya çalıştığı zorla çalıştırma bile dahildir. Fransız hükümeti kısa bir süre önce, 16 yaşına gelen tüm vatandaşlara zorunlu ulusal hizmeti dayattı.
On dokuzuncu yüzyıl liberalleri de köleliğe ve korumacılığa karşı başarılı kitle hareketleri yarattı. Bana öyle geliyor ki (genel halka ulaşmada çok daha az etkili olan) modern liberteryenler bu hareketlerden çok şey öğrenebilir ve derslerin bazılarını günümüze uygulayabilir (burada bir örnek veriyorum).
Tarihin erken dönemlerinde, kapitalizmin oluşumunu desteklemek ve ayrıca bireysel hakları korumak için güçlü bir devlet gerekliydi (devlet kapasitesi hakkında Koyama ve Johnson’ı okuyun). Kapitalizmi ve piyasaları sürdürmek ve genişletmek için güçlü devletler gerekli olmaya devam ediyor.
Güçlü bir devlet, çok büyük veya zalim bir devletten farklıdır. İyi ve güçlü bir devlet, kapitalizmin sürdürülmesini ve yaygınlaştırılmasını birincil görevlerinden biri, çoğu durumda bir numaralı görevi olarak görmelidir.
Devlet kapasitesindeki hızlı artışlar çok tehlikeli olabilir (daha önce Japonya, Almanya), ancak yüksek düzeydeki devlet kapasitesi doğası gereği zalim değildir.
Buradaki çoğu şey, “güçlü devlet” ile tam olarak neyin kastedildiğine bağlıdır. Eğer bu, bazı işlevler çerçevesinde etkili bir devlet anlamına geliyorsa, o zaman çok az liberteryen (yine anarşistler hariç) bunun değerini inkar eder. Toplumun çoğu yönünü kontrol etme yeteneğine sahip, genel olarak “güçlü” bir devlet anlamına geliyorsa bu çok farklı bir önermedir. Ayrıca bu noktaların çoğu, yukarıda tartışılan “devlet kapasitesi” kavramıyla ilgili sorunlara, özellikle de devlet kapasitesinin genellikle olumlu sosyal gelişmelerin nedeni olmaktan çok sonucu olduğu noktasına tabidir. Eklemek isterim ki, “iyi ve güçlü bir devlet”, “kapitalizmin sürdürülmesini ve yaygınlaştırılmasını birincil görevlerinden biri” olarak görse bile, bundan ilgili devletin gerçekten birincil görevini bu olarak göreceği sonucu çıkmaz. Aksine, devletin gücü ne kadar fazlaysa politikacıların bunu kötüye kullanma eğilimi de o kadar artar, özellikle yetersiz bilgilendirilmiş seçmenleri cezbettikleri bir bağlamda. Ayrıca, güçlü bir devlet ne kadar çok alanı kontrol edebilirse seçmenlerin devletin tüm faaliyetlerini takip etmesi ve olası güç suiistimallerini izlemesi ve cezalandırması o kadar zorlaşır.
Bugünün Amerika’sının başarısızlıklarının çoğu aşırı düzenlemenin başarısızlıklarıdır, ancak diğer pek çoğu da devlet kapasitesinin başarısızlıklarıdır. Hükümetlerimiz iklim değişikliğini ele alamıyor, K-12 eğitimini çok fazla geliştiremiyor, trafik sıkışıklığını düzeltemiyor veya isteğe bağlı harcamalarının kalitesini iyileştiremiyor. Ben çok daha fazla göç almayı destekliyorum. Yine de hükümetimizin, kimin ülkeye giremeyeceği, kimin ayrılmaya zorlanacağıyla ilgili standartlara ve tüm bunları destekleyecek uygulanabilir bir mahkeme sistemine ihtiyacı var ki bugün buna da sahip değiliz.
Bu sorunlar, klasik liberteryenizmin başa çıkmak için pek uygun olmadığı bir şekilde -piyasaları canlandırmak için olsa da- devlet kapasitesini gerektirir. Ayrıca liberteryenizm, Devlet Kapasitesi Liberteryenizmi’ne bir dereceye kadar bağlıdır. Örneğin, eğitimde özelleştirmeden yana olsanız bile kısa vadede mevcut sistemi çok daha iyi hale getirmemiz gerekiyor. Amacınız buysa, bu özelleştirmeyi bile kolaylaştırır.
Bunların çoğu bana yanlış geliyor. Eğitim, trafik sıkışıklığı ve isteğe bağlı harcamalarla ilgili sorunlar bir “kapasite” eksikliği değil, hükümetin doğasında var olan kusurlar ve zayıf teşviklerin bir birleşimidir. Halk eğitimiyle ilgili sorunların özgürlükçü teşhisi doğruysa iyileştirmenin yolu “mevcut sistemi çok daha iyi hale getirmeye” çalışmak değil, özelleştirme yoluyla rekabeti ve tercihi artırmaktır. Gerçekten de statükonun başarısızlıkları, okul seçimi hareketinin arkasındaki ana itici güçlerden biridir. Özelleştirme ve seçim olmaksızın sistemi gerçekten çok daha iyi hale getirebilseydik, ikincisini yapmak için çok daha az nedenimiz olurdu.
Benzer şekilde, göçmenlik sistemini çok daha iyi hale getirmenin en iyi yolu, kısıtlamaları azaltmak ve daha fazla insanın ülkeye girmesine izin vermektir. “Standartlar” şimdi olduğundan daha net olmasa ve göçmenlik mahkemelerinin kalitesi iyileşmese bile yine de çok sayıda insana (hem göçmenler hem de yerliler) şimdi sahip olduklarından daha fazla özgürlük ve fırsat verecektir. Üstelik yasal göçü kolaylaştırmak, sınırdaki mahkemeler ve diğer devlet kurumları üzerindeki baskıyı hafifletmenin aslında en basit yoludur. Özelleştirme aynı zamanda en yüksek ücretlendirme yoluyla trafik sıkışıklığını hafifletmek için iyi bir stratejidir çünkü bu basit reformun önündeki en büyük engel halkın cehaleti.
Tyler’ın “liberteryenlik, Devlet Kapasitesi Liberteryenizmi’ne bir dereceye kadar bağlıdır” iddiasında bir doğruluk payı vardır.
Eğer hükümet herhangi bir şeyi doğru yapmaktan tamamen acizse o zaman çoğu liberteryenin yapmasını istediği temel işlevleri bile yerine getiremez. Ancak tarihin bu noktasında, ABD ve diğer Batı demokrasilerinin bir nebze olsun güvenlik ve kamu yararı sağlama gibi şeyleri yapma kapasitesi var gibi görünüyor. Daha ziyade sorun şu ki, hükümetlerimiz hem kendi içlerinde zararlı olan hem de kaynakları hükümetin yapması gereken şeylerden başka yöne çeviren çok sayıda başka işlevle uğraşıyor. Örneğin, uyuşturucuyla savaş ve göçmenlik uygulaması, kolluk kuvvetlerini şiddet ve mülkiyete yönelik suçlarla mücadeleden büyük ölçüde uzaklaştırıyor.
Zararlı hükümet politikalarının liberteryen reformlar olmadan daha az yapılabileceği durumlar olduğunu inkar etmiyorum (bu alanlarda hükümet müdahalesinin kaldırılması veya azaltılması daha iyi olsa bile). Ancak bu tür reformlara odaklanmanın liberteryenler için verimli bir faaliyet olduğuna ikna olmadım. Devlet kurumlarında artan iyileştirmeler üzerinde çalışan liberteryen olmayan politika uzmanlarının herhangi bir eksikliği yoktur. Liberteryenlerin karşılaştırmalı avantajı (en azından çoğu durumda), hükümet müdahalesini azaltarak iyileştirmeler yapmanın yollarını belirlemektir. Mevcut en iyi çözümün başka bir yerde olduğu noktada, genellikle liberteryen olmayanların kendi başlarına bunu bulmalarına güvenebiliriz.
Liberteryenlerin bugün olduğumuzdan çok daha fazla sayıda ve etkili olduğu bir dünyada işler farklı olabilir. Bu dünyada, liberteryen kaynakların önemli bir bölümünün hükümet gücünün küçültülmesini gerektirmeyen politika iyileştirmeleri bulmaya ayrılması mantıklı olacaktır. Gerçekten de böyle bir dünyada, hükümet faaliyetlerinin çok daha yüksek bir yüzdesi, liberteryen gerekçelerle bile haklı gösterilebilecek faaliyetler olacaktır. Dolayısıyla devletin rolünü azaltarak iyileştirmeler bulmak daha zor olacaktır. Ama bugün o noktadan çok uzaktayız.
Devlet Kapasitesi Liberteryenizmi, mümkün olduğunda diğer nispeten özgür uluslarla güçlü ittifaklara inandığı için dış politikada müdahalecidir. Bununla birlikte, normal liberteryen “hükümet çok fazla hata yaptığı için müdahale sorunları” ölçeği hala belirli askeri eylemlere uygulanmalıdır. Ancak, 20. yüzyıl dış politikasının büyük bir kısmında ve bugün hala Pax Americana’ya dayanan Asya’nın büyük bölümünde gösterildiği gibi ittifaklar son derece faydalı olabilir.
Aslında Tyler’ın bu pasajda söylediklerinin çoğuna katılıyorum. Burada dile getirdiğim nedenlerden dolayı liberteryenlerin çoğu kadar güvercin değilim. Ve dünyadaki tehlikeli ve liberal olmayan güçlere karşı koymak için diğer görece liberal uluslarla güçlü ittifaklara ihtiyacımız var.
Bununla birlikte, ABD ve diğer liberal demokrasiler, başka pek çok şey yapmasalardı, bu amaçlar için daha fazla kaynağa sahip olacaklardı. Tyler’ın belirttiği gibi, geleneksel liberteryenlik “devlet kapasitesi”ne bağımlıysa, o zaman devletin iyilik yapma kapasitesi de liberteryenizme bağımlıdır. Yani, devletin kamu kaynaklarını savurgan harcamalar ve zararlı projelerle israf etmesini önlemek için hükümet gücü üzerinde sıkı sınırlamalara ihtiyaç duyar. Tyler’ın askeri müdahale için nispeten yüksek bir çıtaya ihtiyaç olduğu konusundaki eleştirisinin de haklılık payı vardır.
Özetle, Tyler’ın DKL için normatif davasına büyük ölçüde ikna olmadım. Ancak, halihazırda orijinal makalesine çok sayıda düşünceli cevap almış olan değerli bir tartışma başlattığı için onu takdir etmek istiyorum. Çok az sayıda blog makalesi Tyler’ın bu konuda yaptığı kadar yüksek ve kaliteli kamusal tartışmayı teşvik eder. Beni “devlet kapasitesinin” esasına ikna etmemiş olsa da, kaba ve yüzeysel sosyal medyanın yükselişi nedeniyle blogların bazen modası geçmiş göründüğü bir çağda bile, blogosferinin değerli söylem üretme kapasitesini etkili bir şekilde gösterdi.
Fotoğraf: Ugne Vasyliute