Daktilo 1984Daktilo 1984
    • Hakkımızda
    • İletişim
    • E-Bültene Abone Ol
    Facebook Twitter Instagram Telegram
    Twitter Facebook YouTube Instagram WhatsApp
    Daktilo 1984Daktilo 1984
    Destek Ol Abone Ol
    • İZLE
      • Çavuşesku’nun Termometresi
      • Varsayılan Ekonomi
      • 2’li Görüş
      • İki Savaş Bir Yazar
      • Yakın Tarih
      • Mayhoş Muhabbetler
      • Tümünü Gör
    • OKU
      • Yazılar
      • Röportajlar
      • Çeviriler
      • Asterisk2050
      • Yazarlar
    • DİNLE
      • Çerçeve
      • Zedcast
      • Tuhaf Zamanların İzinde
      • SenSensizsin
      • Tümünü Gör
    • D84 FYI
      • Hariçten Gazel
      • Avrupa Gündemi
      • ABD Gündemi
      • Altüst
    • D84 INTELLIGENCE
      • Kitap Yorum
      • Göç Sorunu
      • Başkanlık Sistemi Projesi
      • Devlet Kapasitesi Liberteryenizmi
      • Herkes için Siyaset Bilimi
      • Yapay Zeka
    Daktilo 1984Daktilo 1984
    Anasayfa » Auteur Yönetmenlik ve Bir Başyapıt: Bir Zamanlar Anadolu’da
    Yazılar

    Auteur Yönetmenlik ve Bir Başyapıt: Bir Zamanlar Anadolu’da

    Oğuzhan Erden17 Ocak 20258 dk Okuma Süresi
    Paylaş
    Twitter Facebook LinkedIn Email WhatsApp

    Sinemada Auteur kavramı, ilk kez Fransız yeni dalgası öncüleri tarafından 1940’lı yıllarda ortaya atılmışsa da, bu kavramı İngilizceye transfer eden Amerikalı film eleştirmeni Andrew Sarris, auteur kimliğe sahip bir yönetmende bulunması gereken üç özelliği; teknik ustalık, ayırt edilebilir kişilik ve içsel anlam olarak belirleyerek bu kavramın sınırlarını çizdi.

    Auteur kuramına göre bu kavramı tüm sanatlarda bir sıfat gibi kullanmanın sakıncaları var. Ancak auteur yönetmen diyerek aslında, “bu bir x filmidir” dendiği zaman akılda ayırt edici şekilde bir iz bırakan, senaryosunu kendisinin yazdığı, bilinmeden izlense bile ona ait olduğu hemen anlaşılabilecek yönetmenlerin kast edildiğini belirtmekte fayda görüyorum. Bu ayrışma da genelde kullanılan metaforlar, rol verilen oyuncular, kamerayı konumlandırma yeri ve mesafesi, kullanılan jumpcut ya da plan sekans gibi teknikler, değinilen konular, hitap edilen sınıflar, ardı sıra tekrar eden olaylar gibi olgularla mümkün oluyor. Ve ayrıca bu deneyim altyapısı ile kendi şahsi film izleme serüvenimden yola çıkarak yönetmenleri sınıflandırmanın, eserlerin genel öğelerini tespit edip anlayışı arttırmak gibi pozitif yanlarının olduğunu düşünüyorum.

    Filmin bağlamından kopuk diyaloglar, kargaşa, aşırı kanlı görüntüler, uzak doğu filmlerinden esinlenen dövüş sahneleri ve ayak fetişizmiyle Q.Tarantino’yu; filmlerindeki Sherlock Holmes esintileriyle, kendine has gerilim yaratma tekniklerinin orijinal metnin önüne geçmesiyle ve tabii ki “cameo”larıyla A.Hitchcock’u; renkler ve anlam yaratımını bağdaştırıp tüm filmi bir tablo, bir kompozisyon olarak ele alışından dolayı A.Kurosawa’yı; biraz şiirsel biraz masalsı ve rüya anlatımı gibi uzun ve tek tek anlamsız olmasına rağmen genel kavrayışta bir araya geldiğinde bir puzzle’ın parçaları gibi anlamını bulan planlarıyla ve pastoral öğeleriyle A.Tarkovski’yi; teknik kusursuzluk arayışı, her şeyin olması gerektiği gibi olması, her planı için uzun uzun kafa yorulmuş hissiyatıyla ve verdiği masterclass hissiyle S.Kubrick’i; anlamı, mekan-mecaz-karakter üçlüsüne yükleyen ve otobiyografik rüyaların yansımasından İtalyan Yeni Gerçekçiliği’nin en önemli ismi F.Fellini’yi; kameranın setlerde değil de sokaklarda olması gerektiğini söylemesiyle günümüzde anlık çekilen sosyal medya videolarından bile daha gerçekçi oluşu ve kameranın titremesine bile aldırmamasıyla günlük hayattan kesitler sunmasından F.Truffaut’u; araba içi diyalog sahneleri, rüzgarda uçuşan nesneler, kurulan kader kısmet dengesinin hassaslığı, ölümü çoğu zaman kutsama seviyesinde olumlayarak ele alışıyla A.Kiarostami’yi diğerlerinden ayırmak mümkün ve örnekleri arttırmak da. M.Haneke, A.Farhadi, I.Bergman ve M.Scorsese bir çırpıda aklıma gelen diğer isimler.

    Yerli sinemamızda ise gişe beklentisi ve yatırdığı parayı geri kazanmak isteyen yapımcı baskısıyla “kendisi gibi” özgün film çeken yönetmenlere rastlamanın genelde çok mümkün görünmemesine, hatta auteur diyebileceğimiz örneklerin bile yer yer yabancı yönetmenlere özenmesinden dem vurulmasına rağmen kendi anlatı tarzını oluşturabilmiş yönetmenlerimizden bahsedebiliriz.

    Anadolu’daki mülkiyet, suç, tutku, bastırılmış cinsellik, adalet konularını yer yer rahatsız edici seviyede pastoral bir anlatımla harmanlamasından Metin Erksan’ı; toplumsal gerçekçi duruşu, takındığı muhalif tavır ve kendini “öteki” olarak konumlandırarak çekmiş olduğu derdi olan insanların hikayelerinin filmleriyle Yılmaz Güney’i; filmlerine verdiği kısa kavram isimleriyle, sürekli arızalı olan ve kapanmayan kapılarıyla, filmlerinde eksik olmayan hapishane-pavyon-seks işçiliği-aldatma sahneleriyle Zeki Demirkubuz’u da yerli sinemamızda diğer yönetmenlerden farklı bir yere koyabiliriz. Ve tabii ki sayıları çok olmasa da yine örnekleri arttırabiliriz (Reha Erdem, Ezel Akay, Yeşim Ustaoğlu gibi). Ancak ben bu yazıda, yerli olmasına rağmen en uluslararası yönetmenimiz ve auteur yönetmen dendiği zaman hakkı global ölçekte de verilen Nuri Bilge Ceylan (NBC) ve sadece kendisinin değil, nazarımda yerli sinema tarihimizin gelmiş geçmiş en iyi filmi olan Bir Zamanlar Anadolu’da üzerine bir şeyler söylemek isterim.

    NBC ve Bir Zamanlar Anadolu’da

    NBC’nin, kariyerinde kırılmalar olmasına, sinemasının lineer olarak ilerlemesine, filmlerinin kendi içlerinde duruş ve anlatı olarak birbirlerine benzememesine rağmen, her bir filmi; kendine has ve kendisinin kapsayıcı usta dokunuşunu hissettiren filmler. Kariyerindeki kırılmalardan da kısaca bahsetmek gerekirse çekmiş olduğu ilk kısa filmi Koza (1995) ve ardından gelen taşra üçlemesi olarak bilinen Kasaba (1998), Mayıs Sıkıntısı (1999), Uzak (2002) filmlerini ilk dönemi olarak, Uzak ile Cannes Film Festivali’nde ikincilik ödülü almasını da ilk kırılım olarak düşünebiliriz.

    Ardından bir yapımcı ile çalışmaya başlaması (Zeynep Atakan) ve bununla birlikte amatör görünümünden kurtulup çekmiş olduğu İklimler (2006) ve Üç Maymun (2008) sonrası Bir Zamanlar Anadolu’da (2011) ile yaşanan kırılımla, artık onu profesyonel oyuncularla ve büyük bütçeli yapımlarla kendisini izlemeye başlamamızı sağladı. Ardından Kış Uykusu (2014) ile aldığı Altın Palmiye ödülüyle zaten yurt dışında kendi ülkesine oranla daha fazla tanınan ve izlenen ender yönetmenlerden birisi oldu; arthouse sinema dendiği zaman da tüm dünyada bir referans noktası olarak kabul ediliyor.

    Filme gelirsek, böyle kısa bir yazıda hakkını vererek bahsetmek çok kolay değil, ama makro bir bakış açısıyla filmin işlenmiş ve itiraf edilmiş bir cinayetin ardından katil (Fırat Tanış), savcı (Taner Birsel), komiser (Yılmaz Erdoğan), doktor (Muhammet Uzuner), polis (Murat Kılıç), şoför (Ahmet Mümtaz Taylan), jandarma, kazma kürek ekibi gibi kalabalık bir topluluğun olay yeri tatbikatında maktulü bulmak için geçirdiği geceyi ve ertesi sabahki otopsi sürecini anlattığını söyleyebiliriz.

    Filmin ilk karesi olarak gördüğümüz planda içki masasında üç erkek görüyoruz; sonradan bu üçlüden birinin maktul, diğer ikisinin katil olduğunu anlayacağız. Sonrasında başlayan süreç, katillerin cinayeti işledikleri sırada sarhoş oldukları ve maktulü gömdükleri yeri net hatırlayamamaları sebebiyle kısa sürmesi planlanan tatbikatın uzamasına ve Anadolu’nun bir yerinde (aslında hiçbir yerinde) bu kalabalık taşra ileri gelenlerinin (aslında bir avuç hiç kimsenin) kendi içlerindeki gözetilmesi gereken güç dengelerini, iç çekişme ve hesaplaşmalarını, fanatizm ve sağlıklı kuşkuculuklarını görebilmemize sebep oluyor. Filmin çok büyük bir kısmı karanlıkta ve izlemesi zor bir atmosferde geçse de NBC ipucu harf sayısı çok iyi ayarlanmış bir bulmaca gibi ilgi ve dikkatimizi hep uyanık tutmayı başarıyor; ne çok harf verip hemen çözmemize ve sıkılmamıza sebep oluyor, ne de çok az harf verip hemen vazgeçmemize.

    Katillerin tariflerine göre peşi sıra araziler gezilip de bir türlü maktulü öldürdükten sonra gömdükleri yer bulunamadıkça sinirler gerilmekle birlikte herkesin o büyük trajedi içindeki kendi ajandasını en çok da doktorun gözünden görmeye başlıyoruz. Şoförlerin kendi içlerindeki çekişmeleri ve gece çalıştıkları için ek mesai alacaklarının fazla olacağını düşünmeleri; şoförlerden birinin her gördüğü ağaçtan meyve koparma sevdası ve maktul bulunduktan sonra aracın bagajına konurken kalan boşluklara tarladan topladığı kavunları sığdırma çabası; savcının sabah Ankara’da işi olduğu için bir an önce işin bitmesini istemesi ve sürekli prostat rahatsızlığı sebebiyle aracı durdurup tuvaletini yapacak yer kollaması; komiserin bölgedeki en iyi manda yoğurdu nerede bulunur merakı ve doktora çocuğu için muayenesiz ilaç yazdırılma çabası..

    Bunları izlerken iliklerimize kadar hissettiğimiz hayattaki tek gerçek ölümken kalanlar için bunun sadece küçük bir detay olması hissiyatının ağırlığı ve bir türlü gömülen yerin bulunamamasının bir noktada tüm ekibi ve bizi yorması nedeniyle hem ekip hem de izleyenler için bir mola düşünmüş yönetmen. Hemen yakın bir köyün muhtarına haber veriliyor, sofralar kuruluyor, çekim matematiği ve geometrisi kusursuz dark humor sahneleriyle biraz rahatlamışken iki büyük kırılma noktası yaşıyoruz. İlki, filmin başından beri savcı ile doktor arasında filmin ortalarına doğru kıvılcımlanan ve yavaş yavaş savcının günah çıkarma seansına dönüşen “bir arkadaş” ekolü ile anlattığı güzel bir kadının ölümü hikayesinin aslında kendi karısının intiharı olduğunu doktorun anlayıp aralarındaki pasif agresif çekişmede dizginleri eline alması. İkincisi de katillerden birinin öldürdükleri adamın çocuğunun gerçek babası olduğunu ve bu konuda bir tartışma üzerine maktulün öldürüldüğünü öğrendiğimiz an. Bu andan itibaren savcının da doktorun da komiserin de (kendi oğlunun bir rahatsızlığının olması ve katilin gerçek babası olarak kağıt üzerindeki babasını öldürmesiyle açıkta kaldığını düşündüğü çocuğunu komisere emanet etmek istemesinin de payı var bunda) olaya ve katile bakış açısının değişmesiyle birlikte anlıyoruz ki aslında filmde saniyelerle gözüktükleri için rolü olan bir kadın yok. Ama hem savcının hem de maktulün karılarının birisinin varlığıyla diğerinin var olmamasıyla filmde olayların işleyişini etkilemeleri bağlamında çok büyük rolleri var diyebiliriz.

    Maktulün bulunması için arabada çalan bir Neşet Ertaş türküsü ile tekrar yola çıkılırken herkes şimdiden yola çıkılan yerden çok farklı bir yerdedir ve aldıkları pozisyon itibariyle başka kişiler olmuşlardır bile. Ve üstüne maktul bulununca her ne kadar savcı ortamı yumuşatmak için şakalar yapmaya çalışsa da bu sert durum fark edilir: Katiller maktulü öldürdükten sonra (kendi beyanlarına göre arabaya sığması için) domuz bağı ile bağlamışlardır.

    Bu durum ortamı yeterince germişken doktor bir şeyi daha fark eder ama ses çıkarmaz, çünkü doğruluğu otopside anlaşılacaktır: Katillerin maktulü öldürmeden direkt bağlayarak gömmüş olma ihtimali vardır. Böyle bir vahşet katil zanlılarının alacağı cezayı arttırabilir, ama acaba doktor otopside nasıl bir gerçekle karşılaşacaktır ve raporunu hangi yönde yazacaktır? Ortada kalan çocuğa bakması için katilin daha az ceza almasını sağlayacak mıdır? Peki ya savcı, hikayesindeki eksik olduğunu sonradan fark ettiği parçaları tamamlayan doktora karşı gardını yüksek tutabilecek midir? Tutabilse de tutamasa da gerçek şu ki kadınlar acı gerçekleri bütün açıklığıyla görür ve hemen saklarlar. Öyle bir saklarlar ki sonra kendileri bile bulamazlar ve bazen dünyayı değiştiremezlerse de dünyalarını değiştirirler.

    Tabii ki her zamanki gibi filmin finalini açık etmek istemem ama finali açık edilse de lezzetinden bir şey kaybetmeyecek bir film bu. Ülkemiz sinema tarihinin zirvesi! Alt metin olarak filmdeki her bir karakteri Dante’nin Inferno eserindeki günahlarla (şehvet, oburluk, aç gözlülük, öfke, sapkınlık, şiddet, sahtekarlık, ihanet ve hainlik) eşlemek mümkün, ama ben her izlediğimde buna kafa yormadan bu zirvenin tadını çıkarmayı tercih ediyorum.

    Yine bir film sonu, yine akan bir jenerik, yine zihinde çalan bir melodi (bu sefer Neşet Ertaş’tan Allı Turnam) ve yine bir sürü asla cevaplanamayacak soru…

    Her şey aslına rücu eder ama bir elma ağaçtan düştüğü zaman en fazla kendisinden bir önce düşen elma kadar mı uzağa gidebilir? Bir insan bir başkasını cezalandırmak için kendisini öldürebilir mi? Gerçekten kadınlar bazen çok acımasız olabilir mi? Arzunun izahı ahmaklıkta mı yatar? Ya da Thomas Mann’ın dediği gibi tolere edilen şey kötülük olduğunda hoşgörü bir suç mudur? Ve hiçbir zaman bilemeyeceğiz: Bu dünya neden?

    İyi seyirler.

    Kültür Sanat R2 Sinema
    Paylaş Twitter Facebook LinkedIn Email WhatsApp
    Önceki İçerikKimin Süreci ve Belediyelerde Ne Oluyor? | Fatih Uçar | Gündem Özel
    Sonraki İçerik Hitler 53 Günde Demokrasiyi Nasıl İmha Etti?

    Diğer İçerikler

    Yazılar

    Türkiye’de İşgücü Piyasası: Perşembe’nin Gelişi Çarşamba’dan Belli midir?

    2 Haziran 2025 Oytun Meçik
    Yazılar

    Yeni Anayasa Yeni Türkiye Demek Değil

    30 Mayıs 2025 Armağan Öztürk
    Yazılar

    Komünizmin Rıza Nur’u: Aclan Sayılgan

    28 Mayıs 2025 Kadir Serkan Selçuk

    Yorumlar kapalı.

    Güncel İçerikler

    Türkiye’de İşgücü Piyasası: Perşembe’nin Gelişi Çarşamba’dan Belli midir?

    2 Haziran 2025 Yazılar Oytun Meçik

    Yeni Anayasa Yeni Türkiye Demek Değil

    30 Mayıs 2025 Yazılar Armağan Öztürk

    Komünizmin Rıza Nur’u: Aclan Sayılgan

    28 Mayıs 2025 Yazılar Kadir Serkan Selçuk

    Dünya Gündemi: ABD-AB Gümrük Müzakereleri, Rusya’dan Ukrayna’ya Yeni Hava Saldırısı, Venezuela Seçimleri

    27 Mayıs 2025 Bültenler Bahadır Çelebi

    E-Bültene Abone Olun

    Güncel içeriklerden ilk siz haberdar olun




    Archives

    • Haziran 2025
    • Mayıs 2025
    • Nisan 2025
    • Mart 2025
    • Şubat 2025
    • Ocak 2025
    • Aralık 2024
    • Kasım 2024
    • Ekim 2024
    • Eylül 2024
    • Ağustos 2024
    • Temmuz 2024
    • Haziran 2024
    • Mayıs 2024
    • Nisan 2024
    • Mart 2024
    • Şubat 2024
    • Ocak 2024
    • Aralık 2023
    • Kasım 2023
    • Ekim 2023
    • Eylül 2023
    • Ağustos 2023
    • Temmuz 2023
    • Haziran 2023
    • Mayıs 2023
    • Nisan 2023
    • Mart 2023
    • Şubat 2023
    • Ocak 2023
    • Aralık 2022
    • Kasım 2022
    • Ekim 2022
    • Eylül 2022
    • Ağustos 2022
    • Temmuz 2022
    • Haziran 2022
    • Mayıs 2022
    • Nisan 2022
    • Mart 2022
    • Şubat 2022
    • Ocak 2022
    • Aralık 2021
    • Kasım 2021
    • Ekim 2021
    • Eylül 2021
    • Ağustos 2021
    • Temmuz 2021
    • Haziran 2021
    • Mayıs 2021
    • Nisan 2021
    • Mart 2021
    • Şubat 2021
    • Ocak 2021
    • Aralık 2020
    • Kasım 2020
    • Ekim 2020
    • Eylül 2020
    • Ağustos 2020
    • Temmuz 2020
    • Haziran 2020
    • Mayıs 2020
    • Nisan 2020
    • Mart 2020
    • Şubat 2020
    • Ocak 2020
    • Aralık 2019
    • Kasım 2019
    • Ekim 2019
    • Eylül 2019
    • Ağustos 2019
    • Temmuz 2019
    • Haziran 2019
    • Mayıs 2019
    • Nisan 2019
    • Mart 2019

    Categories

    • Asterisk2050
    • Bültenler
    • Çeviriler
    • D84 INTELLIGENCE
    • EN
    • Forum
    • Özetler
    • Podcast
    • Röportajlar
    • Uncategorized
    • Videolar
    • Yazılar
    Konular
    • Siyaset
    • Ekonomi
    • Dünya
    • Tarih
    • Kültür Sanat
    • Spor
    • Rapor
    • Gezi
    İçerik
    • Yazılar
    • Podcast
    • Forum
    • Röportajlar
    • Çeviriler
    • Özetler
    • Bültenler
    • D84 INTELLIGENCE
    Konular
    • Siyaset
    • Ekonomi
    • Dünya
    • Tarih
    • Kültür Sanat
    • Spor
    • Rapor
    • Gezi
    Sosyal Medya
    • Twitter
    • Facebook
    • Instagram
    • Youtube
    • LinkedIn
    • Apple Podcast
    • Spotify Podcast
    • Whatsapp Kanalı
    Kurumsal
    • Anasayfa
    • Hakkımızda
    • İletişim
    • Yazarlar
    • İçerik Sağlayıcılar
    • Yayın İlkeleri ve Yazım Kuralları
    © 2025 DAKTİLO1984
    • KVKK Politikası
    • Çerez Politikası
    • Aydınlatma Metni
    • Açık Rıza Beyanı

    Arama kelimesini girin ve Enter'a tıklayın. İptal etmek için Esc'ye tıklayın.

    Çerezler

    Sitemizde mevzuata uygun şekilde çerez kullanılmaktadır.

    Fonksiyonel Her zaman aktif
    Sitenin çalışması için ihtiyaç duyulan çerezlerdir
    Preferences
    The technical storage or access is necessary for the legitimate purpose of storing preferences that are not requested by the subscriber or user.
    İstatistik
    Daha iyi bir kullanıcı deneyimi sağlamak için kullanılan çerezlerdir The technical storage or access that is used exclusively for anonymous statistical purposes. Without a subpoena, voluntary compliance on the part of your Internet Service Provider, or additional records from a third party, information stored or retrieved for this purpose alone cannot usually be used to identify you.
    Pazarlama
    Size daha uygun içeriklerin iletilmesi için kullanılan çerezlerdir
    Seçenekleri yönet Hizmetleri yönetin {vendor_count} satıcılarını yönetin Bu amaçlar hakkında daha fazla bilgi edinin
    Seçenekler
    {title} {title} {title}