Türk Dış Politikasının Anatomisi: 1995-2020, 5. Sayı
GİRİŞ
Bu çalışma, “Türk Dış Politikasının Anatomisi” başlıklı araştırma projemizde, Türk Dış Politikasının (TFP) beşinci ikili analizidir. Amacımız, 1995-2020 yılları arası Türk dış politikasının değişimini spekülatif açıklamalar içermeyen, veriye dayalı bir analizle ölçümlemektir. Bu analizde Türkiye’nin Japonya ile ikili ilişkilerinin gelişimine odaklanacağız. Bunu yaparken genel bir bakış sağlamak için ilişkilerin nicel bir analiziyle başlayacağız. Ancak belirtmek gerekir ki projedeki önceki vaka analizlerine kıyasla bu iki ülke arasındaki etkileşim sıklığı daha düşüktür. Bu makalede nicel analizin ardından iki ülke arasındaki ikili ilişkileri etkileyen dikkate değer olayları inceleyeceğiz.
VERİLER
Mevcut analizde, halka açık Lockheed Martin İleri Teknoloji Laboratuvarı’nın Entegre Kriz Erken Uyarı Sistemi (ICEWS) olay veri tabanındaki verileri kullanıyoruz. Bu serinin 1. sayısında metodolojiyi tartışmıştık. Özetle ICEWS; her bir gözlemin kimin (kaynak), ne (eylem), kime (hedef), ne zaman (zaman) ve nerede (yer) ayrıntılarını içerdiği ülkeler (yani Türkiye-Japonya) arasındaki yönlendirilmiş ikili etkileşimler hakkında bilgiler sunar. Daha sonra her etkileşime, etkileşim kategorisine bağlı olarak -10 ile +10 arasında değişen bir yoğunluk puanı atanır. Negatif etkileşim yoğunluğu puanları çatışmayı ve pozitif etkileşim yoğunluğu puanları iş birliğini ifade eder. Endeksleri oluşturmak için yoğunluk puanlarının aylık ve yıllık ortalamalarını hesaplıyoruz.
TÜRKİYE – JAPONYA İLİŞKİLERİ: GENEL BİR BAKIŞ
Türkiye, Japonya ile ne sıklıkla etkileşime giriyor ve bu iki ülkenin etkileşimlerinin doğası nedir? Sayı 1’de, aralarında Japonya’nın bulunmadığı Türkiye’nin en önemli etkileşim ortaklarını göstermiştik. Japonya’nın bu listede ilk otuz içinde olmaması, iki ülke arasında geniş bir işbirliği potansiyeli olduğunu gösteriyor. ICEWS, 1995-2020 yılları arasında Japonya ile 436’sı benzersiz etkileşimler olan toplam 1155 gözleme sahiptir. Bu sayı, Türkiye’nin toplam 186.255 etkileşiminin yüzde yarımının biraz üstünde bir rakama tekabül ediyor. Aşağıdaki Tablo 3.1, Türkiye’nin Japonya ve dünyanın geri kalanıyla yönlendirilmiş ikili etkileşim yoğunluğu puanlarının özet istatistiklerini karşılaştırmaktadır.
Tablo 3.1’deki özet istatistikler, genel etkileşimlerin özüne ilişkin iyi bir genel bakış sağlar. Türkiye ile dünya arasındaki 1.34’lük daha düşük ortalama yoğunluk puanı, Türkiye ve Japonya arasındaki daha yüksek ortalama yoğunluk puanı 2.29’a kıyasla, Türkiye’nin Japonya ile ilişkilerinin, dünyayla olana göre ortalama olarak daha iş birlikçi olduğunu göstermektedir. Bu fark, dağılımların şekillerinden yola çıkılarak niteliksel olarak da tespit edilebilir. Aşağıdaki Şekil 3.1 ve Şekil 3.2, olay yoğunluğu puan dağılımlarıdır. Her iki dağılımda da 0’ın solundaki herhangi bir değer, çatışmalı bir etkileşimi; sağdaki ise iş birlikçi bir etkileşimi gösterir. Ayrıca, dünya ile karşılaştırıldığında Japonya’ya yönelik etkileşimlerin ortalama yoğunluğunda istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığı gösteren, Tablo 3.2’ye basit bir ortalama farkı testinin sonuçlarını da dahil ediyoruz.
Türkiye ve Japonya arasındaki ilişkilere özel olarak bakıldığında, Tablo 3.1’deki özet istatistikler, verilerin dağılımındaki medyan ve negatif çarpıklık göz önüne alındığında, iki ülke arasındaki iş birliği örneklerinin çatışma örneklerinden daha fazla olduğunu göstermektedir.
Zaman içinde ikili etkileşimlerin sıklığındaki değişiklik nedir? Aşağıdaki Şekil 3.3, yıllara göre Türkiye’nin Japonya’ya yönelik hem iş birliği hem de çatışma başlatma sıklığını göstermektedir. Bu rakamın işbirliği veya çatışmanın büyüklüğünü dikkate almadığına dikkat edilmelidir. Şekil, ikili ilişkilerde bir statükonun varlığını ortaya koymaktadır: 1995 ve 2020 yılları arasında, etkileşim girişimleri ezici bir çoğunlukla iş birliğine dayalı olmuştur. İlişkilerde göze çarpan bir bozulma görülmemektedir.
Etkileşim sıklığının zaman içinde yoğunluğa göre ayrıştırılması, Japonya ve Türkiye örneğinde benzer bilgiler sağlar. ŞEKİL 3.4, etkileşimlerin yıllık dağılımlarını göstermektedir. Alttaki dağılım 1995 ve en üstteki 2020 değerlerini gösterir. Her zaman olduğu gibi, 0 tarafsız olayları işaret ederken, 0’ın sağında yer alan tüm etkileşimler işbirliği örnekleri olarak sınıflandırılır ve soldaki de çatışma örneklerine işaret eder. Minimum ve maksimum değerlere (10 ve -10) yaklaştıkça etkileşim yoğunluğunun büyüklüğü artar. Rakam, 0 işaretinin sağındaki etkileşimlerin büyük kısmında genel olarak sabit kalır. Şekil 3.5, belirli bir hükümet sırasında ilişkilerdeki değişimi göstermektedir. Japonya ile etkileşimlerin yoğunluğu ve sıklığı 59., 60. ve 61. Hükümetler sırasında en yüksek düzeydedir.
Devletler, muadillerinden aldıkları sinyallere aktif olarak tepki verirler ve dış politikalarını kendilerine göre ayarlarlar. Bu durumu yansıtan bir endeks, ikili ilişkilerdeki sinyallerin genel gelişimini anlamak için özellikle yararlı olabilir. Bu rapordaki en dikkate değer katkımız, Şekil 3.6’da sunduğumuz Türkiye ve Japonya arasındaki ikili ilişkiler endeksidir.
Genel ikili ilişkiler endeksimizi çizmek için belirli bir ayda tüm etkileşimlerin basit bir aylık yoğunluk ortalamasını hesaplayarak başlıyoruz. Bu ortalamaların değerleri Şekil 3.6’da siyah noktalarla gösterilmektedir. Sıfırın üzerindeki bir nokta, ayın etkileşimlerinin iş birlikçi olduğunu gösterir ve aşağıdaki bir nokta ise bunun aksini gösterir. Noktaların çoğunun 2,5 ile 5 ortalama yoğunluk değerleri arasında toplandığına dikkat edin.
Ardından trend çizgilerine geçiyoruz. Yukarıya dönük bir eğilim çizgisi, ikili ilişkilerde bir gelişme ve iş birliğinde bir artışa işaret ederken, aşağı yönlü bir eğilim çizgisi, rengi ne olursa olsun, artan bir uyumsuzluğun göstergesidir. Önce kısa vadeli trendlere odaklanıyoruz ve altı aylık hareketli ortalamayı hesaplıyoruz. Bu çizgi, önceki altı ayı dikkate alan ortalama yoğunluk puanlarını gösterir ve Şekil 3.6’da kırmızı çizgi ile temsil edilir. Bu nedenle trend çizgisi, iki ülkenin birbiriyle etkileşime girdiği kısa vadeli basamakları tanımlar. Ara sıra düşüşler görünse de, bunların meydana gelmesinin ardından tekrar eden bir iyileşme modeli söz konusudur.
Son olarak uzun vadeye dönüyoruz ve ŞEKİL 3.6’da mavi çizgi ile gösterilen tüm aylık ortalamalar arasında parametrik olmayan yerel ağırlıklı bir düzleştirme çizgisi yerleştiriyoruz. Mavi çizginin etrafındaki gri bant, %95 güven aralıklarını gösterir. Bu çizgi, Türkiye ile Japonya arasındaki ikili ilişkilerin uzun vadeli evrimindeki eğilimi yansıtmaktadır. Çizgi, ilişkilerin özünün istikrar olduğunu ortaya koyuyor.
TÜRKİYE-JAPONYA İLİŞKİLERİNDE BELİRLEYİCİ OLAYLAR
Türkiye ile Japonya arasındaki ilişkileri belirleyen önemli olaylar nelerdir? Bu bölümde, iki ülke arasında son 25 yıldaki ikili ilişkileri tanımlayan kilometre taşlarına odaklanıyoruz. Bireysel dönüm noktası etkileşimlerini filtrelemek için ICEWS yoğunluk değişkenini kullanıyoruz. Şekil 4.1, ülkeler için bu olayların zaman çizelgesini özetlemektedir.
JAPONYA’DA TÜRKİYE YILI, NİSAN 2001
Dışişleri Bakanı İsmail Cem Japonya’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Bu ziyaretin bir sonucu da 2003’ün Japonya’da Türkiye Yılı olarak kutlanması kararı oldu. [KAYNAK]
JAPONYA DEVLET BAKANI HASHIMOTO, BAŞBAKAN ECEVİT’İ ZİYARET ETTİ, 26 OCAK 2001
Japonya Devlet Bakanı Ryutaro Hashimoto, Türkiye’ye yaptığı resmi bir ziyarette Türk ekonomisine ilişkin iyimser düşüncelerini dile getirdi. Başbakan Ecevit ile yaptığı görüşmede ise “Türkiye Ekonomisi tüm zorlukların üstesinden gelecektir” açıklamasında bulundu. [KAYNAK]
JAPONYA DIŞİŞLERİ BAKANI 3 OCAK 2002’DE TÜRKİYE’YE GELDİ
Japonya Dışişleri Bakanı Makiko Tanaka, Dışişleri Bakanı İsmail Cem’in davetlisi olarak Türkiye’yi ziyaret etti. [KAYNAK]
JAPONYA’DA TÜRKİYE YILI, 17 ŞUBAT 2003
Japonya, Türkiye ile Japonya arasındaki tarihi ve kültürel bağları geliştirme planı kapsamında 2003 yılını Türkiye Yılı ilan etti. Türkiye Yılı’nda, iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi amaçlanıyor. Devlet Bakanı Ertuğrul Yalçınbayır Japonya’daki açılış törenine katıldı. Türkiye’nin Tokyo Büyükelçisi Solmaz Ünaydın, “Türkiye için biraz elverişsiz olan ticaret dengesini, ülkemiz lehine yükseltmek ve Japon pazarındaki varlığımızı artırmak istiyoruz” dedi. [KAYNAK]
IRAK’TA JAPON REHİNELER İÇİN İŞ BİRLİĞİ, 13 NİSAN 2004
Başbakan Erdoğan, Japonya Başbakanı Junichiro Koizumi’yi ziyaret etti. Ziyaret sırasında, Irak’taki Japon rehine görüşmeleri konusu gündeme geldi. Erdoğan, “Japon rehineler konusunda iş birliği yapacağız” dedi. [KAYNAK]
JAPONYA İMPARATORU AKIHIRO, ABDULLAH GÜL’Ü AĞIRLADI, 5 HAZİRAN 2008
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Japonya İmparatoru Akihito ile görüştü. Görüşmede Japonya İmparatoru Akihito, Türkiye’nin Afrika politikalarını ve Afrika kıtasındaki etkisini yakından takip ettiğini belirtti. Bu ziyaret, 2010 yılında Türkiye’de Japonya Yılı kutlamalarına giriş kapısı olarak algılandı. [KAYNAK]
TÜRKİYE’DE JAPONYA YILI, 3 MAYIS 2010
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün 2008 yılında Japonya’ya yaptığı resmi ziyaretin ardından 2010 yılı, Türkiye’de Japonya Yılı ilan edildi. Japonya Yılı resepsiyonunda yaptığı açılış konuşmasında Abdullah Gül, iki ülke arasındaki ilişkilerin önemli ekonomik potansiyelinin bulunduğunu ve her açıdan geliştirilmesi gerektiğini vurguladı. [KAYNAK]
SİNOP NÜKLEER SANTRALİ, 25 ARALIK 2010
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Tokyo’daki Japon heyetiyle Sinop nükleer santralinin yapımına ilişkin mutabakat zaptı imzaladı. Yıldız daha sonra Japonya Başbakanı Naoto Kan, Dışişleri Bakanı Seiji Maehara, Maliye Bakan Yardımcısı Mitsuru Sakurai ve Hükümet Kabinesi Sekreteri Yoshito Sengoku ile bir araya geldi. Görüşmenin ardından Yıldız, Türkiye’nin Sinop santralinin yapımında Japonya ile, Mersin santralinde ise Rusya ile çalışmak istediğini belirtti. [KAYNAK]
JAPONYA DENİZ KUVVETLERİ KOMUTANI 3 ŞUBAT 2011’DE ANKARA’DA MEVKİDAŞINI ZİYARET ETTİ
Deniz Öz Savunma Kuvvetleri Komutanı Amiral Masahiko Sugimoto, 3-6 Şubat tarihleri arasında Aden Körfezi’nde devam eden korsanlık sorununu görüşmek üzere Türk mevkidaşı Amiral Eşref Uğur Yiğit’i ziyaret etti. [KAYNAK]
EKONOMİK İŞ BİRLİĞİ MUTABAKATI, 19 TEMMUZ 2012
Türkiye ve Japonya, Ticaret Bakanlıkları aracılığıyla ekonomik ve ticari ilişkilerini güçlendirmek amacıyla Ekonomik İş Birliği Mutabakat Zaptı imzaladı. Bu anlaşma, iki ülke arasında daha sonra yapılması planlanan serbest ticaret anlaşmasının altyapısını oluşturdu. [KAYNAK]
SİNOP’TA JAPONYA İLE NÜKLEER SANTRAL İNŞAAT ANLAŞMASI, 3 MAYIS 2013
Türkiye, Türkiye’de Nükleer Santrallerin inşası için Japonya ile anlaşma imzaladı. Türkiye Enerji Bakanlığı, planlanan nükleer santraller için yerli enerji şirketlerinin projeye olası katkılarını değerlendirmek üzere Türk şirketlerine yönelik kapasite tespitlerini açıkladı. [KAYNAK]
SAVUNMA SANAYİ İŞ BİRLİĞİ, 12 KASIM 2013
Japon medyası, Türkiye ve Japonya’nın savunma sanayiinde iş birliği ve tank motorlarının üretimi konusunda anlaşmaya vardığını iddia etti. Japonya Savunma Bakanı Itsunori Onodera da aynı hafta Türkiye’nin Japonya’ya teknik iş birliği konusunda farklı seçenekler sunduğunu açıkladı. [KAYNAK]
İKİLİ İLİŞKİLER “STRATEJİK ORTAKLIK” DÜZEYİNE YÜKSELTİLDİ, 30 EKİM 2013
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve mevkidaşı Japonya Başbakanı Shinzo Abe, ortak bir açıklama imzalayarak ülkelerinin ilişkilerini ‘Stratejik Ortaklık’ düzeyine yükseltti. Erdoğan, Sinop Nükleer Santrali’nin inşası için Türkiye’nin Japonya’ya münhasır haklar verdiğini belirtti. Başbakan Erdoğan, Marmaray’ın yeni tren hattının açılışına katıldığı için Abe’ye teşekkür etti. [KAYNAK]
EKONOMİK ORTAKLIK ANLAŞMASI MÜZAKERELERİ, 8 OCAK 2014
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Japonya İmparatoru Akihito ile Imperial Place’de bir araya geldi. Japonya Başbakanı Shinzo Abe ve Başbakan Erdoğan ikili görüşmenin ardından iki ülke arasında Ekonomik Ortaklık Anlaşması müzakerelerinin başladığını açıkladı. [KAYNAK]
DIŞİŞLERİ BAKANI AHMET DAVUTOĞLU, JAPONYA DIŞİŞLERİ BAKANI FUMIO KISHIDA İLE GÖRÜŞTÜ, 12 NİSAN 2014
Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme ve Silahsızlanma Girişimi’nin (NPDI) sekizinci bakanlar toplantısı öncesinde Japonya Dışişleri Bakanı Fumio Kishida ile Hiroşima’da bir araya geldi. Kapalı oturumlarda taraflar, nükleer silahsızlanma alanında şeffaflık, nükleer güvenlik ve nükleer güvenliğin uygulanması, Ortadoğu’da kitle imha silahlarından arındırılmış bir alan oluşturulması gibi birçok konuyu ele aldı. [KAYNAK]
TÜRKİYE, 25 KASIM 2014 TARİHİNDE JAPONYA İLE SERBEST TİCARET ANLAŞMASI İSTEĞİNİ YİNELEDİ
Türkiye-Japonya diplomatik ilişkilerinin 90. yıldönümü kapsamında düzenlenen Türkiye-Japonya İş Forumu’na Başbakan Yardımcısı Ali Babacan açılış konuşmacısı olarak katıldı. Babacan, Türkiye’nin Japonya ile serbest ticaret anlaşması yapmak istediğini yineledi. [KAYNAK]
23 MART 2016, “YABANCILAR VE ULUSLARARASI KORUMA KANUNU” KAPSAMINDA SINIRLANDIRMA
Gaziantep’te bir Japon uyruklu vatandaş, terör örgütü DAİŞ’e katılacağına dair delillere dayanılarak tutuklandı. Sözkonusu şahıs “Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu” kapsamında Türkiye’den sınır dışı edildi. [KAYNAK]
ABE, TÜRKİYE’DE BAŞARISIZ OLAN DARBEDEN SONRA DESTEKLERİNİ BELİRTTİ, 18 TEMMUZ 2016
Başbakan Shinzo Abe, Türkiye’deki başarısız darbe girişiminin ardından “Türkiye’deki demokratik sisteme saygı gösterilmesi gerektiğini” söyledi. Başbakan Abe, Türk toplumuna desteğini bildirdi ve Türkiye halkının birlik ve beraberliğine saygı duyduğunu ifade etti. [KAYNAK]
BAŞBAKAN YILDIRIM JAPON BAKANI ISHII İLE GÖRÜŞTÜ, 18 OCAK 2017
Başbakan Yıldırım, Japonya’nın Toprak, Altyapı, Ulaştırma ve Turizm Bakanı Keiichi Ishii’yi kabul etti. Kaynaklara göre Başbakanlık, iki ülke arasındaki ilişkilerin her alanda geliştiğini belirtti. Yıldırım, “FETÖ ile ilgili gerekli istişareleri yapacağız” dedi. [KAYNAK]
ÇAVUŞOĞLU’NUN JAPON YATIRIMCILARINI ÇEKMEK İÇİN JAPONYA ZİYARETİ, 20 HAZİRAN 2017
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, mevkidaşı Kişida ile görüşmek üzere Japonya’ya resmi bir ziyarette bulundu. Çavuşoğlu, Japonya’daki bu toplantılarda Mitsubishi Electric CEO’su ve Türkiye-Japonya İş Konseyi Eş Başkanı Kenichiro Yamanishi’yi kabul etti. Ayrıca, Türkiye-Japonya ekonomik ve ticari ilişkilerinin derinleştirilmesini görüşmek üzere Japon yatırımcılar ve iş adamları ile de bir araya geldi. [KAYNAK]
ERDOĞAN ABE İLE NEW YORK’TA GÖRÜŞTÜ, 21 EYLÜL 2017
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 72. BM Genel Kurulu öncesi Japonya Başbakanı Shinzo Abe’yi ABD’nin New York kentinde kabul etti. [KAYNAK]
ABE, TÜRKİYE İLE STRATEJİK ORTAKLIĞA DESTEK OLDUĞUNUN ALTINI ÇİZDİ, 4 NİSAN 2018
Japonya Başbakanı Shinzo Abe, Tokyo’da Başbakan Yardımcısı Recep Akdağ’ı kabul etti. Abe, Japonya’nın Türkiye ile stratejik ortaklığını derinleştirme arzusunun altını çizdi. Akdağ, “İki ülkenin ilgili bakanları üzerinden yapılacak iletişim ve 5 yıllık ortak eylem planı ile doğal afetlerle mücadelede iş birliğini artırmak istiyoruz” dedi. [KAYNAK]
ERDOĞAN VE YÖNETİCİ EKİBİ ABE, 25 EYLÜL 2018’DE NEW YORK’TA BULUŞTU
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 73. BM Genel Kurulu’na katılmak üzere New York’ta Japonya Başbakanı Abe ile bir araya geldi. Toplantıya Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ve Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank da katıldı. [KAYNAK]
JAPONYA’DA TÜRKİYE YILI, 19 MART 2019
2019 yılı Japonya Prensesi Akiko ile Türkiye Turizm ve Kültür Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’un katıldığı bir resepsiyonla Japonya’da Türkiye Yılı ilan edildi. [KAYNAK]
JAPONYA, TÜRKİYE’NİN SURİYE OPERASYONUNU ELEŞTİRDİ, 10 EKİM 2019
Japonya Dışişleri Bakanı Toshimitsu Motegi, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeydoğu sınırına yönelik operasyonunun ardından şunları söyledi: “Japonya, son askeri operasyonun Suriye krizinin çözümünü zorlaştıracağından ve insani durumun daha da kötüleşmesine neden olacağından derin endişe duyuyor. Japonya, Suriye krizinin hiçbir askeri yolla çözülemeyeceğini bir kez daha vurguluyor.” [KAYNAK]
- Bu makale Friedrich Naumann Vakfı ile iş birliği içinde yayınlanmıştır.
Fotoğraf: Roméo A.